BRICS Genişlemesinde ve Gelişiminde Çin’in Liderlik Rolü

Brezilya Federal Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti ve Güney Afrika Cumhuriyeti ülkeleri tarafından oluşturulan BRICS grubu, 2001 yılında Goldman Sachs Yönetim Kurulu Başkanı iktisatçı Jim O’ Neill tarafından hızlı gelişim gösteren ve yükselen ekonomiler olarak gösterilmiştir. BRICS uluslararası iş birliğini teşvik ederek, gelişmekte olan ekonomilerinin kollektif olarak karşılıklı yarar sağlayan ortaklığını teşvik etmektedir. [1]

Farklı kıtalardan ve farklı kültürlerden bir araya gelen BRICS üye ülkelerinin siyasi birleşimleri, yeni oluşan bir ittifaka ve mevcut düzendeki nispeten tek kutuplu düzene karşın oldukça azimli bir şekilde gelişmeye devam ediyor. Bu grupta yer alan ve ekonomisi en gelişmiş üye olan Çin’in ittifakın şekillenmesinde ve projelerindeki rolü ve önemi artmaktadır.

Fotoğraf: Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı

BRICS ülkeleri, dünya GSYİH’sının %25,7’sini, küresel nüfusun %42’sini ve toplam ticaretin %17’sini oluşturuyor. Küreselde toplam yabancı yatırımın %18’inden fazlasını çekiyorlar, tüm döviz rezervlerinin %40’ını elinde tutuyorlar ve ABD Hazine bonolarının toplam yabancı varlıklarının %30’unu oluşturuyorlar. Ayrıca dünyadaki gıdanın 1/3’ünü üretmesi bakımından gıda güvenliği ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda kritik bir konumda yer alıyor. Üye ülkelerin 21. yüzyılın sonunda yüksek ekonomik seviyelere ulaşacakları tahmin edilmektedir. [2]

Kadim bir medeniyet olan Çin; dünyanın en büyük ikinci ekonomisi, nükleer silaha sahip devleti, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi, en büyük döviz rezervine sahip ülkesi, yatırımları ve yumuşak güç politikaları ile etkisi tüm dünyaya yayılan yükselen bir güç olarak grubun güçlenmesinde öncülük eden bir devlet. Çin son elli yıldır dış politikasını reformasyon dönemi olarak tanımlayarak temel amacını, ekonomik kalkınmaya elverişli, istikrarlı ve barışçıl bir uluslararası ortam yaratmak olarak belirlemiştir. BRICS grubu ile olan vizyonu da bu ilkeler doğrultusunda şekillenmektedir. Ekonomik ve siyasi yükseliş hedefi için çalışan Çin, bu hedef yolunda herhangi bir tehdit ya da saldırgan müdahale ile karşılaşmaktansa çıkarlarına ortak olacak ittifaklar edinmeyi tercih edecektir. Çin’in diğer üye ülkelerin desteğine ihtiyacı yok gibi görünse de, Çin tarafından gelişmekte olan ülkeler ile iş birliğinde olmak, tecrübe paylaşım sürecinde yer almak ve kalkınma koordinasyonu sağlamak batılı güçlere karşılık stratejik bir ortaklık. Ayrıca Çin, uluslararası sistemde yalnızca ABD’ye bağımlılığın, başta BRICS ülkeleri ile olan ilişkileri geliştirmek ve gelişmekte olan ülkeler ile mevcut ve potansiyel fırsatlara yoğunlaşmanın özgürlük yolunda bir seçenek olabileceğini düşünüyor. [3]

BRICS Plus, grubun uluslararası etkisini artırmak için hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeleri kapsayarak kademeli olarak iş birliklerinin ve ortaklıkların geliştirilmesini planlıyor. 2017 BRICS zirvesinde Çin tarafından, BRICS grubunun genişletilmesine yönelik “BRICS Plus”, 2022 yılında yayınlanan Pekin Deklarasyonu ile somutlaştırıldı. Çin, mevcut grubu genişletme ve gelişmekte olan ülkeleri ittifaka dahil etme konularında istekli olduğunu belirtti. Toplantılarına Arjantin, Mısır, Endonezya, Kazakistan, Suudi Arabistan, BAE, Nijerya, Senegal ve Tayland Dışişleri Bakanlarını davet eden gruba katılmak amacıyla şimdiye kadar 11’den fazla devlet BRICS’e katılmak istediklerini bildirdi. Ortak kalkınma amacıyla iş birliğini genişletme ilkesi doğrultusunda BRICS Plus oluşumuna dair gelecek adımlar her yıl toplanılan zirveler doğrultusunda, genişleme stratejisinin de görüşüleceği 2023 BRICS Zirvesi 2-3 Haziran’da Güney Afrika’nın başkenti Cape Town’da gerçekleştirilecek. [4]

Çin, küresel ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında dünya ekonomisine yönelik riskler ve zorluklarla başa çıkmak için birlikte çalışan BRICS ülkeleri arasında önemli bir rol üstleniyor. Tamamıyla serbest ticaret ve ticari anlaşmalar üzerine oluşturulan bir ittifak olmayan BRICS grubu batıya bağımlılığı azaltmak ve altyapı koordinasyonu ile ticari ilişkileri canlandırmak amacıyla 2014 yılında Kalkınma Bankası kurmuştur. Bu yönüyle banka, IMF ve Dünya Bankasına alternatif olarak yorumlanmaktadır. [5]

Çin’in BRICS ülkeleri ile iş birliği, yalnızca ABD hegemonyasına ve batı nüfuzuna karşılık bir tepki olarak yorumlanmamalıdır. Çin için, BRICS iş birliği, uluslararası sistemin tek taraflılığını sınırlamanın yanı sıra uluslararası ortamı istikrara kavuşturmak ve diğer gelişmekte olan ülkelere yardım ederek, kimliğini güçlendirmeyi, tecrübelerini aktararak iş birliği ve uyumu yakalama çabasıdır.

Eylül 2021’de BM Genel Kurulu’nun 76. Oturumunda Çin Devlet Başkanı Xi Jinping tarafından önerilen kalkınma girişimi, kalkınma yolunda hiçbir ülke veya bireyin gelişim indeksinde geride kalmamasını amaçlıyor. Aynı şekilde, Güney Afrika Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa da, BRICS’in tamamen “marjinalize edilmişlerin seslerinin gerçekten duyulması” meselesi olduğunu vurgulayarak gelişmekte olan ülkelerin dünya siyasetinde adil bir şekilde söz sahibi olacağını belirtiyor. [6]

Son BRICS Zirvesi Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Ukrayna-Rusya savaşının başlamasından bu yana katıldığı ilk büyük çok taraflı toplantı olması açısından önemlidir. Ukrayna işgali ile dünya devletlerinin tepkisini çeken Rusya, uluslararası alanda caydırıcı yaptırımlar ile karşılaşmıştır. Bunun aksine BRICS üyelerinden hiçbiri Rusya’ya Ukrayna’yı işgalinden ötürü yaptırım uygulamamıştır.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, BRICS ülkeleri grubunun ağustos ayında düzenlenecek zirvesinde, ortak para birimi konusunun ele alınacağını söyledi. Uluslararası ticarette erişilebilir ve daha adil bir seçenek sunacak para birimi arzusu, BRICS ülkeleri için temel hedeflerden birisi. Çin, doların dünya ticareti üzerindeki hakimiyetini zayıflatmak amacıyla son yıllarda petrol ve gaz ticaretini kendi para birimi olan Yuan ile yapmaya başladı. Çin’in devlete ait enerji şirketi CNOOC’nin uluslararası ticarette ilk kez Yuan kullanarak Fransız Total Energies şirketi ile sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ticareti konusunda anlaştı. [7] Ayrıca Çin, Rusya ile olan ticari ilişkilerin yüzde 70’inden fazlası zaten yerel para birimleriyle yapılıyor. Üye ülkeler arasındaki ticari ilişkilerde yerel para biriminin kullanılması ile ekonomik ilerleme hedefleniyor. [8]

BRICS grubu, BRICS Plus oluşumu ve hatlarını bir sonraki zirvede belirleyecek. Bu süreçte oluşuma dünya ülkelerinden gelen ilgi ve katılma arzusu ittifakın yayılım gücü ve yoksulluk, gıda güvenliği, sağlık hizmetleri, eğitim, iklim değişikliği, temiz suya erişim ve dijitalleşme konuları başta olmak üzere Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Gündemi’ne ulaşma yolunda yeni projeler vaadediyor. Bu süreçte Çin Halk Cumhuriyeti grubun güçlü bir üyesi olarak yoluna devam edecek olsa da herhangi bir saldırgan tutum ya da denge politikasındaki değişme ittifaklar arasındaki iletişim koordinasyonunu da etkileyecektir.

KAYNAKÇA

[1] Aşcı, M. E. (2019). BRICS ÜLKELERİNİN KÜRESEL GÜÇ OLMA POTANSİYELLERİ VE TÜRKİYE . Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi , 1 (1) , 39-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uhusbad/issue/45405/589910

[2] Embassy of the People’s Republic of China in the Republic of South Africa (2023). Into 2023: BRICS will continue to shine

http://za.chinaembassy.gov.cn/eng/sgxw/202304/t20230414_11059500.htm

[3] Glosny, M. A. (2009). China and the BRICs: A Real (but Limited) Partnership in a Unipolar World. Polity. https://doi.org/200914

[4] CGTN (2022). This is China: China’s role in the BRICS mechanism https://news.cgtn.com/news/2022-06-22/China-s-role-in-the-BRICS-mechanism–1aZzNbAaRbO/index.html

[5] Zhao. M. (2015). What is China’s role in the BRICS? World Economic Forum. https://www.weforum.org/agenda/2015/07/what-is-chinas-role-in-the-brics/?DAG=3&gclid=CjwKCAjw67ajBhAVEiwA2g_jEDYcl7-zGQ9dQ23k0M9L4tXYDKcQ3ggA9bO0Ci7cu787LZEZLF6vPhoC5UIQAvD_BwE

[6] BRICS Information Centre (2022). XIV BRICS Summit Beijing Declaration. http://www.brics.utoronto.ca/docs/220623-declaration.html

Ministry of Foreign Affairs, the People’s Republic of China (2022). XIV BRICS Summit Beijing Declaration. https://www.mfa.gov.cn/eng/zxxx_662805/202206/t20220623_10709037.html

[7] Xin.Z. (2023). CNOOC completes first yuan-settled LNG trade. Chinadaily. https://www.chinadaily.com.cn/a/202303/28/WS6422f68da31057c47ebb70c7.html

[8] Sullivan, W.J. (2023). A BRICS Currency Could Shake the Dollar’s Dominance. Foreign Policy .https://foreignpolicy.com/2023/04/24/brics-currency-end-dollar-dominance-united-states-russia-china/