Karadeniz Tahıl Koridoru Antlaşması

24 Şubat 2022 tarihinde Rusya, Vladimir Putin’in emriyle Ukrayna’nın başkenti Kiev başta olmak üzere çeşitli şehirlere, köylere füze saldırıları gerçekleştirdi. Bu saldırılar giderek arttı ve Ukrayna’nın iç bölgelerine doğru ilerledi. Saldırıların hızlı bir şekilde Kiev ve iç bölgelere doğru ilerlemesi ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ülkede sıkıyönetim ve seferberlik ilan etti. Bu saldırılar artık bir savaşa dönüşmüştü ve özellikle Ukrayna hazırlıksız yakalanmış ve savunmada zayıf kalmıştı. Rus güçleri karadan, denizden ve havadan saldırılar gerçekleştirerek Ukrayna’ya gelebilecek olan yardımları engellemeye çalışıyordu. Savaş uluslararası arenada büyük tepki uyandırdı. Rusya’nın birçok ülkede bulunan bankaları, şirketleri, hesapları diğer ülke yönetimleri tarafından bloke edilerek Rusya’ya ekonomik bir darbe indirilmek istendi.

Ukrayna, Rusya ile birlikte dünyanın tahıl ihtiyacını karşılayan bir ülkedir. Savaşta limanların ağır darbe alması ve işgal altında olmasıyla başta Avrupa ülkeleri olmak üzere diğer ülkeler de bir gıda krizi yaşanmasından endişe ediyordu. Bu durumu çözmek için Türkiye öncülüğünde 22 Temmuz 2022 tarihinde Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ve Türkiye adına dönemin Milli Savunma Bakanı olan Hulusi Akar, İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda bir araya geldi ve bir görüşme gerçekleştirdiler. Bu görüşmede ‘Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Girişim Belgesi’ imzalandı. Rusya ve Ukrayna temsilcileri aynı kâğıda imza atmayarak savaşın ciddiyetini gözler önüne serdiler.

ANLAŞMANIN İŞLEYİŞİ

Anlaşma ilk etapta 4 ay uygulanacak ve eğer işler yolunda gitmeye devam ederse tekrar imzalanacak. Anlaşmanın işleyişi, gemilerin uygunluğu ve denetimleri İstanbul’da kurulacak olan bir merkez tarafından denetlenecek ve bu merkezde Rusya, Ukrayna, Türkiye ve BM temsilcileri olacak. ^[1] Bu anlaşmanın en büyük hedefi, gemilerin mayınlı alanlardan güvenli şekilde geçip Moskova garantörlüğü altında saldırıya maruz kalmadan Karadeniz’e ulaşmasıdır. Bu anlaşma süresi içerisinde ateşkes ilan edilecekti. Önceden belirlenen rotalarla gıdalar dünya pazarına açılacaktı. Böylece ilk gemi 1 Ağustos 2022 günü hareket etti ve 27 Kasım 2022 tarihine kadar Ukrayna limanlarından toplam 12 milyon ton gıda dünya pazarına taşındı. Bu gıdalar; %42 ile mısır, %29 ile buğday, %7 ile kanola, %6 ile ayçiçeği ve %16 ile diğer tahıl ürünlerini barındırıyordu.^[2]

ANLAŞMANIN UZATILMASI

Tahıl Koridoru Anlaşması 27 Kasım 2022 tarihinde 4 aylık sürecin ardından sona erdi fakat BM ve Türkiye, bu işe ön ayak olarak sözleşmenin uzaması için girişimlerde bulundu. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın önderliğinde Rusya Devlet Başkanı Putin, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski ve iki ülkenin savunma bakanlarının katılımlarıyla bir görüşme gerçekleşti. Görüşmenin ardından taraflar kurallar çerçevesinde kalma sözüyle anlaşmanın süresini 120 gün daha uzattılar. Böylece anlaşma 19 Mart 2023’e kadar geçerli olmaya devam edecekti. Bu 120 günlük süre içerisinde dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve BM Genel Sekreteri Guterres, Hindistan’da düzenlenen G20 Dışişleri Bakanları toplantısında bir araya gelerek Tahıl Koridoru Anlaşması’nın önemini ve devam etmesi gerektiğini vurguladılar.^[3] Bu görüşmelerin ardından anlaşma yalnızca 2 ay uzatılmıştır. Bu 2 aylık uzatmanın ardından 7 Temmuz 2023 günü Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın daveti üzerine Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski ile İstanbul Vahdettin Köşkü’nde bir araya geldiler. Görüşmenin ardından birlikte bir açıklama yaptılar. Erdoğan, “Geçen sene temmuz ayında ise BM ile yürüttüğümüz arabuluculuk neticesinde İstanbul’da atılan imzalarla Karadeniz Tahıl Girişimi’ni hayata geçirdik. 1 yılda 33 milyona yakın tahıl ihtiyaç sahiplerine ulaştıran girişimin 17 Temmuz’da dolacak süresinin yeniden uzatılmasını temenni ediyorum.” İfadelerini kullandı.^[4] Bunun yanında Ukrayna’nın NATO üyeliği için önemli bir açıklamada bulundu. Açıklamasında Ukrayna’nın NATO üyeliğini hakkettiğini vurguladı. Basın açıklamasında Tahıl Anlaşması’nın uzatılıp uzatılmayacağı ile ilgili soruya Cumhurbaşkanı Erdoğan şöyle yanıt verdi: “Tahıl koridoru meselesinde çalışmalarımızı devam ettireceğiz. 17 Temmuz sonrasını daha ne kadar uzatabiliriz, bunun da çalışması içerisindeyiz. Bunun 3 ayda bir olması gibi bir beklentimiz var. Süreyi de 2 yıla çıkarmak gibi bir gayretin içinde olacağız. Bu konuyu sayın Putin’le de gündeme getireceğiz. Afrika’daki fakir ülkeler hep buraya bakıyor. Bunun beklentisi içinde.”.^[5] Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski basın açıklamasında Tahıl Koridoru Anlaşması’yla ilgili şu ifadeleri kullandı: “Tüm dünya Tahıl Koridoru’nun işlenmesini istiyor. Bu çok önemli bir mesele. Bizim de ortaklarımızla şu şekilde çalışmamız lazım ki, Tahıl Koridoru’nun hayatı demek ki, Sayın Cumhurbaşkanının da ifade ettiği gibi insanların hayatı da Rusya Federasyonu Başkanı’nın moduna, hangi modla uyandığına bağlı olmamalı. Bu süreç o kadar komplike çünkü Rusya Karadeniz’i bloke ediyor. Bence farklı koridorların olması gerekiyor. Önemli olan Rusya’nın bu gemilere ateş etmemesi ve ateş etmeyi istememesi. Bu gemilerin üzerindeki blokelerin kaldırılması çok önemli olacak. Biz her defasında bir araya gelerek insanların 2 ay sonra nasıl yaşaması gerekecek düşünmemeliyiz. O yüzden bu Tahıl Koridoru sadece bir devletin isteklerine bağlı olmamalı.”.^[6]

22 Temmuz 2022 tarihinde anlaşmanın imzalandığı günden bugüne görüyoruz ki Türkiye liderlik ve arabuluculuk vasfıyla BM ile birlikte hem Ukrayna hem Rusya temsilcileriyle görüşerek barışın olması gerektiğini, bu savaş durumu içerisinde diğer ülkelerin gıda ve tahıl krizi yaşamaması için güvenli bir şekilde yük ve kargo gemilerinin Karadeniz yoluyla İstanbul ve oradan da dünya pazarına açılmasında önemli ve hatrısayılır bir duruş sergilemiştir. Temennimiz, bu savaş halinin kısa bir süre içerisinde sona ermesi ve iki ülke arasındaki ilişkinin iyileşmesidir.

Kaynakça

Acer, Y. (2023), Tahıl Koridoru Anlaşması’nın Uzatılması ve Türkiye’nin Rolü, SETA Vakfı Dergisi, sayı 361.

Taşdemir, K. (2023), İstanbul’da Başkan Erdoğan-Zelenskiy Görüşmesi Kritik Zirve Sonrası Liderlerden Ortak Açıklama, https://www.sabah.com.tr/fotohaber/gundem/son-dakika-istanbulda-baskan-erdogan-zelenskiy-gorusmesi-kritik-zirve-sonrasi-liderlerden-ortak-aciklama 8 Temmuz 2023

Mahmut, E. (2023) Tahıl Koridoru Anlaşması Uzayacak Mı? Cumhurbaşkanı Erdoğan: Netice Alacağız, https://www.ntv.com.tr/turkiye/tahil-koridoru-anlasmasi-uzayacak-mi-cumhurbaskani-erdogan-netice-alacagiz,zJlfLWGlikmMMI_S0mgy2Q, 8 Temmuz 2023

Cumhuriyet. (2022, Temmuz 24). “Tahıl Koridoru Anlaşması Nedir? Tahıl Koridoru Anlaşmasını Hangi Ülkeler İmzaladı?”. https://www.cumhuriyet.com.tr/ekonomi/tahil-koridoru-anlasmasi-nedir-tahil-koridoru-anlasmasini-hangi-ulkeler-imzaladi-1961355

CNN Türk. (2022, Temmuz 23). “Tahıl Koridoru Anlaşması Nedir, Hangi Ülkeler İmzaladı? Tahıl Koridoru Anlaşması Kapsamı”. https://www.cnnturk.com/turkiye/tahil-koridoru-anlasmasi-nedir-hangi-ulkeler-imzaladi-tahil-koridoru-anlasmasi-kapsami

Dellal, Prof. Dr. İ. (2022, Aralık 2). “Tahıl Koridor Anlaşmasının 3 Önemli Etkisi”. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/tahil-koridoru-anlasmasinin-3-onemli-etkisi/2753756#

1. Bahadır Çelebi, “Gıda Krizi: Tahıl Koridoru Anlaşması Soruna Çözüm Olur Mu?”, 26 Temmuz 2022, https://daktilo1984.com/bultenler/gida-krizi-tahil-koridoru-anlasmasi-soruna-cozum-olur-mu/?gclid=Cj0KCQjwkqSlBhDaARIsAFJANkhUYbTrXdhOh2I-7k3xg3N-zoeSIrliV8ERx_cDCUvU3P_RcFRics8aApccEALw_wcB (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑

2. Prof. Dr. İlkay Dellal , “Tahıl Koridoru Anlaşması’nın 3 Önemli Etkisi”, 2 Aralık 2022, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/tahil-koridoru-anlasmasinin-3-onemli-etkisi/2753756# (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑

3. Yücel Acer, “Tahıl Koridoru Anlaşmasının Uzatılması ve Türkiye’nin Rolü”, Mart 2023, https://setav.org/assets/uploads/2023/03/P361.pdf (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑

4. 
   Koray Taşdemir, “İstanbul’da Başkan Erdoğan-Zelenskiy Görüşmesi Kritik Zirve Sonrası Liderlerden Ortak Açıklama”, 8 Temmuz 2023,https://www.sabah.com.tr/fotohaber/gundem/son-dakika-istanbulda-baskan-erdogan-zelenskiy-gorusmesi-kritik-zirve-sonrasi-liderlerden-ortak-aciklama (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑

5. 
   Koray Taşdemir, “İstanbul’da Başkan Erdoğan-Zelenskiy Görüşmesi Kritik Zirve Sonrası Liderlerden Ortak Açıklama”, 8 Temmuz 2023, https://www.sabah.com.tr/fotohaber/gundem/son-dakika-istanbulda-baskan-erdogan-zelenskiy-gorusmesi-kritik-zirve-sonrasi-liderlerden-ortak-aciklama (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑

6. Koray Taşdemir,” İstanbul’da Başkan Erdoğan-Zelenskiy Görüşmesi Kritik Zirve Sonrası Liderlerden Ortak Açıklama”, 8 Temmuz 2023, https://www.sabah.com.tr/fotohaber/gundem/son-dakika-istanbulda-baskan-erdogan-zelenskiy-gorusmesi-kritik-zirve-sonrasi-liderlerden-ortak-aciklama (Erişim Tarihi 8 Temmuz 2023). ↑