Mesud Pezeşkiyan Seçimleri Nasıl Kazandı?

İran’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turu 5 Temmuz 2024’te gerçekleştirildi. İlk turda en fazla oyu alan Reformist Mesud Pezişkiyan ile Muhafazakâr Said Celili karşı karşıya geldi. Zira ilk turda 6 adayın yarıştığı seçimlerde hiçbir aday yüzde 50 oy oranına ulaşamamış olması mevcut seçimleri ikinci tura taşıdı. İlk turda 4 muhafazakar adayın yarıştığı seçimlerde, Muhafazakar cenahın birleşemediği görüldü. Bununla birlikte ikinci tur seçimleri öncesi ilk turda yarışan Muhammed Kalibaf, Mustafa Purmuhammed ve seçimlerden çekilen Kadızade Haşimi ve Ali Reza Zakani ikinci turda Said Celili’yi destekleyeceklerine dair beyanatlarda bulunmuşlardır. Buna rağmen Reformist Mesud Pezeşkiyan 16 milyon 384 bin 403 (%53,6) oy alarak İran’ın 9. Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Rakibi Said Celili ise 13 milyon 508 bin 179 (%44,3) oy alarak mağlup olmuştur.
Muhafazakar Cephe’nin Birleşememesi
Seçimin ilk turunda Muhafazakar cepheden 4 adayın bulunması, Reformist Mesud Pezeşkiyan için bir avantajdı. Zira bu adayların Muhafazakar seçmen arasında oyları bölmesi olağan bir durumdu. Bununla birlikte Kalibaf ve Celili gibi güçlü iki adayın yarışması oy bölme durumunu daha da fazla güçlendirmişti. Bu süreç içinde Muhafazakarlar arasında seçimden çekilmelerin olabileceği düşünülmekteydi. Zira İran seçimlerinde adayların birbirleri için çekilmeleri olağan bir durumdu. Örneğin 2017 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Kalibaf, İbrahim Reisi adına seçimlerden çekilmişti. Bu bağlamda Celili’nin, Kalibaf için çekilmesi gündeme gelmiş, hatta 27 Haziranda tarafların bir araya gelerek çekilmesi konuşulmuş, ancak netice alınamamıştı. Öte yandan Kadızade Haşimi ve Zakani’nin çekilmeleri ise Muhafazakar cenah için etki etmemişti. Nitekim seçimlerin birinci turunda Celili’nin sürpriz bir biçimde yarışı ikinci bitirmesi ve seçimlerin ikinci tura kalması, Kalibaf’ın ve diğer Muhafazakar adayların seçmenlere Celili etrafında birleşme çağrısına neden olmuştur. Ancak seçim sonuçları incelendiğinde Pezeşkiyan’ın Kalibaf’ın seçmenin oylarını aldığı görülmüştür. Bununla birlikte Kalibaf taraftarı seçmen muhtemelen Celili’yi fazla sert politik görüşe sahip olduğunu düşünüp, kendisine teveccüh edilmemesine neden olmuş olabilir. Bununla birlikte Muhafazakarların tamamının seçime katılmadığı görülmüştür. Nitekim 2021 seçimlerinde Reisi 18 milyon oy alırken, 2024 seçimlerinde Celili’nin 13,5 milyon oy almasıdır. Bu rakamlar göz önünde tutulduğunda 4.5 milyon Muhafazakar oyun buharlaştığı görülmektedir. Bu durum ise yukarıda verilen tezi güçlendirmektedir.

Seçime Katılım Oranı
İran’da son dönemlerde yapılan seçimlerde yaşanan en büyük problemlerden biri de seçmeni sandığa götürme güçlüğüdür. 2021 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde halkın yüzde 48’i sandığa giderken, 2024 parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimlerinde bu sayı yüzde 41’e gerilemiştir. Bununla birlikte 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Reformist kanat, rejimin seçim mühendisliği yaptığı gerekçesiyle sandığa gitmeyerek boykot etmiş, 3 milyondan fazla seçmende sandıkta geçersiz oy kullanarak tepkisini ortaya koymuştur. Hatta seçim sonuçları incelendiğinde Reisi’den sonra en fazla oyun geçersiz oylar olduğu görülmüştür. Bu bağlamda düşünüldüğünde halkın rejime karşı inancının zayıfladığı görülmüştür. Bu durum ise İran seçilen yönetimin meşruiyetini sorgular hale getirmiştir.
2024 Cumhurbaşkanlığı seçimleri incelendiğinde birinci turda katılım oranı yüzde 40’ı aşmadığı görülmüştür. Bu süreç içinde Reformist aday Pezeşkiyan halkı ikna edecek vaatlerde bulunmuştur. Nitekim Reisi döneminde İran’da patlak veren Mahsa Amini olayları ve İrşad Devriyeleri, toplumda derin izler bırakmıştır. Bu noktada Pezişkiyan bu duruma el atacağını, bunların kaldırılması için çaba göstereceğini ifade etmiştir. Öte yandan Celili’nin katı politik bakışı, insanları Pezişkiyan lehine sandığa gitmeye itmiştir. Bununla birlikte ABD yaptırımları sonucu İran ekonomisinde artan enflasyon işsizlik gibi durumlar karşısında Pezişkiyan’ın KOEP’i yeniden canlandırma fikri halkı heyecanlandırmıştır. Bu bağlamda seçime katılım artmış ve geçersiz oy sayısı da azalmıştır.
Pezeşkiyan’ın adaylar noktasında Reformist çizgideki tek aday olması, Reformist kanadın Pezeşkiyan etrafında toplanmasına neden olmuştur. Nitekim Muhammed Hatemi gibi daha önce İran’da cumhurbaşkanlığı yapmış, Reformistlerin lideri konumundaki kişilerin Pezeşkiyan lehine desteklerini bildirmesi, Hasan Ruhani döneminde Dışişleri Bakanlığı yapmış Cevad Zarif gibi isimlerin kampanyalara katılması Reformist seçmeni sandığa götürme konusunda etkili olmuş olabilir. Bununla birlikte Reformist basın-yayın organlarının Pezişkiyan lehine yaptıkları yayınlar da halk üzerinde etkili olduğu düşünülebilir.
Öte yandan Pezeşkiyan’ın özgürlükçü vaatleri genç seçmeni de sandığa gitme konusunda ikna etmiş olabilir. Zira kendisinin Tebriz Üniversitesi’nde rektörlük yapmış olması genç seçmene yaklaşım stratejisi oluşturmasına sebep olmuştur. Öte yandan Pezeşkiyan, internet filtrelenmesine engel olma konusunda çaba sarf edeceğini meydanlarda dile getirmiştir.
Pezeşkiyan’ın Etnik Grupların Desteğini Alması
2024 İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde etnik kimlik gruplarının pozisyonları merak edilen bir konuydu. Zira bu kimlik grupları dönem dönem seçimleri boykot etmiş, dönem dönemde rejimle problemler yaşamıştır. Bu bağlamda 2008 yılından beri İran parlamentosunda Tebriz milletvekilliği yapan Pezişkiyan, mecliste etnik kimlik gruplarının haklarını destekleyen bir tavır almış, dini kurumların siyasi ve sosyal muhalefeti bastırmasını eleştirmiştir. Bununla birlikte kendisinin İran Türkü olması ve bunu Tebriz gibi Türk bölgelerinde vurgulamıştır. Buna ek olarak PEzişkiyan’ın Traktör Sazi’ye selam çakması, sosyal hayatta Türkçe konuşmaları sosyal medyada viral olmuş, Türklerin Pezişkiyan lehine konsolüde olmasına sebep olmuştur. Öte yandan anne tarafından Kürt olan ve Kürtçe’yi akıcı bir şekilde konuşan Pezişkiyan Kürt bölgelerinde de teveccüh görülen isim olmuştur. O etnik kimlik gruplarının gittiği bölgelerde İran’ın inşasına tüm etnik grupların katılması gerektiğini ifade etmiş, İran’ın yönetiminde sadece tek bir grubun değil liyakat sahiplerinin iktidara gelmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bunun yanı sıra tüm etnik grupları eşit göreceklerini, sosyal adalet, liyakat ve eşitlikten ayrılmayacaklarını eklemiştir. Nihayetinde gerek ilk tur seçimlerinde gerekse ikinci tur seçimlerinde etnik kimlik grupları Pezeşkiyan’ı desteklemiş ve seçilmesinde büyük etki etmiştir.
Sonuç olarak İran’ın 9. cumhurbaşkanı olarak seçilen Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesinde pek çok etken mevcuttur. Ancak muhafazakarların tek cephede birleşememesi, Pezeşkiyan’ın vaatleri ve İran’daki sosyolojik durumu tahlil etmesi sonucu verdiği vaatler seçmeni sandığa getirmesi önemli etmenlerden biridir. Ayrıca İran’daki etnik kimlik gruplarının desteğini alması da Pezeşkiyan için büyük avantaj sağlamıştır.