Nijer Darbe Geçmişi

Eylül 16, 2023 Küresel Siyaset Merkezi

Ozan Sabri Tuncer

Müjgan Işık

GİRİŞ

Nijer, Batı Afrika’da yer alan Benin, Burkina Faso, Çad, Libya, Mali ve Nijerya ile komşu olan ülkelerden biridir. Batı Afrika’da bulunan devletler arasında en geniş toprak alanına sahip ülkedir. Fakat geniş topraklara sahip olmasına rağmen nüfus yoğunluğu düşüktür.^[1] 2005 yılında dünyanın en yoksul ülkesi olan Nijer, günümüzde ekonomik olarak oldukça kötü durumdadır. Bu bağlamda ülkede ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık alanlarında eksik kalmış ülkeler arasında yer almaktadır. Bulunduğu coğrafi konum itibariyle de komşusu olan ülkelerde yaşanan herhangi bir krizde doğrudan etkilenmektedir. Komşu ülkelerde yaşanan krizler, savaşlar nedeniyle Nijer’e yoğun göç dalgası yaşanmaktadır. Bu yüzden ülkede var olan ekonomik problemler giderek artmıştır. Aynı zamanda yaşanan düzensiz göç sonrasında askeri, sosyal, kültürel alanlarda da önemli sorunlar yaşanmıştır.^[2]

Nijer’de yaşanan pek çok sosyal soruna ek olarak ülkede çıkarılan bol miktardaki uranyum madeni de sorun teşkil etmektedir. Nijer, 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanmıştır. Fakat bağımsızlığını kazanırken de Fransa, Nijer ile belli hammadde anlaşmaları imzalamıştır. Fransa, uranyum ihtiyacını Nijer’den sağlarken hem hammadde ihtiyacını buradan karşılamakta hem de ülkede dolaylı yoldan söz sahibi olmaktadır. Teknolojinin daha fazla gelişmesinden sonra uranyuma ihtiyacı olan ülke sayısı da artmıştır. Nijer de böylelikle uranyuma ihtiyaç duyan ülkeler tarafından önemli bir kaynak ülke haline gelmiştir.^[3]

2010’lu yıllarda Afrika Kıtasında etki alanı bulan DAEŞ Nijer’i de doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemiştir. Özellikle ülkenin güneybatısında bulunan Tilaberi bölgesi DAEŞ yanlısı grupların etkisi yoğun olarak görülmüştür. Bu sebeple bölgede sıkıyönetim uygulanmıştır.

23 Temmuz 2023 tarihinde ise ülkede beşinci askeri darbesi meydana gelmiştir. Darbenin yapılmasıyla birlikte hükümet görevden el çektirilmiş, anayasa askıya alınmıştır. Sınırlar kapatılarak sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş ve bir askeri cunta kurulmuştur. Yaşanan askeri darbenin etkisi ile artan yaşam maliyetleri, hükümetin yönetiminde yaşanan belli başlı sıkıntılar ve yolsuzluklardan kaynaklandığı analiz edilmiştir. Bu sorunlardan dolayı sokak hareketlerinin tetiklenmiş olduğu düşünülmektedir.^[4]

Nijer’de yaşanan darbede Wagner grubunun Rusya’da yürüttüğü eylemlerinde doğrudan olmasa da dolaylı olarak etkili olduğu düşünülmektedir. Zira Wagner grubunun yaptığı açıklamalarda Nijer’deki askeri darbeyi desteklediği göstermektedir.^[5]

Nijer’de yaşanan darbe tüm dünya gündeminde yankı bulmuştur. Bunun nedenlerinden biri var olan darbenin tüm Afrika’ya yayılması ihtimalidir. Ayrıca dünyada hali hazırda problem teşkil eden sığınmacı sorunun daha da fazla artmasından endişe duyulmasıdır. Çalışmada bahsedildiği üzere uranyum madeninin Nijer tarafından sağlanmayacağının deklare edilmesi de bir başka endişe kaynağı olmuştur.^[6]

^[7]

Dünya Nükleer Birliği (WNA)’nin 2022 verilerine göre Nijer, 2 bin 10 metrik ton uranyum ürettiğini açıklamıştır.^[8] Dünyanın en önemli uranyum kaynaklarına ev sahipliği yapan Nijer 19. yy’ın sonlarından 1960 ‘lı yıllara kadar sömürülmüştür. Uzun yıllar boyunca sömürge olarak kalan Nijer yeraltı ve yer üstü kaynakları emperyalist ülkeler tarafından sömürülmüştür. 3 Ağustos 1960’ta bağımsızlığını kazanan Nijer 2000’li yılların başında dahi devlet olma özelliklerini tam manasıyla sağlayamamıştır. Nijer, görünürde bir devlet olarak adlandırılmasına rağmen sömürülen devlet statüsünü geçtiğimiz birkaç ay öncesine kadar devam ettirmiştir. Yıllarca askeri vesayet ile yönetilen ülkenin siyasi tarihi darbelerle doludur. Nijer’in beş farklı anayasası olduğu ve askeri diktatörlük dönemi olduğu bilinmektedir (Nijer’in bağımsızlığını kazandığı tarihten günümüze kadar olan askeri darbeler ve diktatörlükler sonucu yapılmış olan anayasaları ve bu dönemleri kapsayan zaman dilimi). Dünyanın en yoksul ülkelerinden olan Nijer zengin yer altı kaynaklarını günümüze kadar kendi milleti (eğitim, sağlık ve ekonomi) için kullanamamıştır.

Geçtiğimiz birkaç hafta önce Nijer’de Fransız birliklerinin ülkelerinden gönderilmesini isteyen on binlerce Nijerli, başkent Miamey’de protestolar ve gösteriler başlattılar. Milli bir uyanış olarak nitelendirilen bu protestoların asıl amacı yıllarca sömürülen kaynaklarını kurtarmak ve bu kaynakların Nijer için kullanılmasını istemeleri olarak nitelendirilmiştir. Yaşanan gelişmeler sonrasında Fransa Dışişleri Bakanı, yapılan bu darbenin durdurulmasını talep etmiş ve ECOWAS’ın (Batı Afrika Ekonomik Topluluğu) Nijer’deki darbeyi bastırması için tam destek verdiklerini açıklamıştır. Adından da anlaşılacağı üzere ekonomik bir topluluk olan ECOWAS’ın Nijer’ e askeri bir hareketten bahsetmesi yaşanan sömürgeciliğin isim değiştirerek günümüzde de devam ettiğini göstermektedir. Başta Fransa olmak üzere uranyum kullanan ülkelerin (ABD, Rusya ve Çin) kıta dışından yapılan güç savaşları bölgede krizi ve istikrarsızlığı derinleştirmektedir. Bu durumda Rus yanlısı bir tutum sergileyen darbeci Nijer yönetimi Fransa ile ilişkilerini koparma noktasına taşımıştır.

Bağımsızlığından günümüze kadar Nijer’de 1974, 1996, 1999,2010 ve 2023’te yönetimin tekrar ordunun eline geçmesi ile beşinci askeri darbe yaşanmıştır.

KAYNAKÇA

https://tasam.org/tr-TR/Icerik/231/oteki_nijer (Son Erişim Tarihi: 08.08.2023).

https://web.archive.org/web/20230729030725/https://gulfnews.com/world/africa/niger-army-general-declares-himself-countrys-new-leader-1.1690598862297 (Son Erişim Tarihi: 13.08.2023).

https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunyanin-en-onemli-uranyum-tedarikcisi-nijer/2958889# (Son Erişim Tarihi: 13.08.2023).

https://www.bbc.com/turkce/articles/cw81j15d01do (Son Erişim Tarihi: 13.08.2023).

https://www.gazeteduvar.com.tr/iddia-nijerdeki-darbeciler-wagnerden-yardim-istedi-haber-1631546 (Son Erişim Tarihi: 13.08.2023).

https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-nijer/ (Son Erişim Tarihi: 13.08.2023).

ŞAHİN Güngör, KÜÇÜK Mertcan, “Nijer’de Uranyum Çıkmazı: Yeni Sömürgecilik ve Çatışma”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, 2021.

ZAKARI WINDI Salamatou, Arap Baharı Sürecinin Nijer Üzerindeki Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Antalya, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.

https://ilkha.com/analiz/nijerin-islamla-tanismasi-somurgeler-ve-darbeler-tarihi-341685 (Son Erişim Tarihi: 28.08.2023)

https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nijerde-neler-oluyor/2958870# (Son Erişim Tarihi: 28.08.2023)