Paradigma Körlüğü Nasıl Kötü Politikaya Yol Açar?

(Sheng & Geng, 2021)

27 Ağu 2021

ANDREW SHENG, XİAO GENG

Çeviri: Zuhal YILMAZ

Oldukça karmaşık, ağ bağlantılı bir dünyada yaşıyor olsak da, politika oluşturmaya rehberlik eden paradigma büyük ölçüde doğrusal, mekanik ve “rasyonel”dir. Bu, kendi körlüğümüz de dahil olmak üzere bariz olana karşı bizi kör; kavramsal tuzaklara ve kolektif eylem sorunlarına karşı savunmasız bırakır.

HONG KONG – Sistemik bir tıkanıklık, politika kaosu ve ani şok başarısızlıkları çağında yaşıyoruz. ABD ordusu tarafından yirmi yılda 83 milyar dolarlık bir maliyetle inşa edilen ve eğitilen Afgan güvenlik güçlerinin, sadece 11 gün içinde kamyonetlerdeki bir milis savaşçıya yenilmeleri nasıl mümkün olabilir? Amerika’nın en iyi ve en parlak istihbarat uzmanları ve askeri liderleri, ABD hava desteğinin ve keşiflerinin hızla geri çekilmesinin Afganistan için felakete yol açacağını ve geri çekilmelerini buna göre planlamaları gerektiğini nasıl öngöremediler? Bunlar sistemik başarısızlık örnekleri değil mi?

Hemen hemen her krize baktığınızda birden çok neden ve itici güç göreceksiniz. Bu, Afganistan’daki durum için olduğu kadar COVID-19 pandemisi için de geçerlidir; gümüş kurşunlu bir çözümü olmayan başka bir çok boyutlu kriz. En iyi niyetlerle motive edilen dikkatli bir şekilde tasarlanmış politikalar bile, uygulama hataları nedeniyle istenen etkiyi elde edemeyebilir ve çoğu zaman beklenmedik şekillerde sorunları şiddetlendirebilir.

Sorun, karmaşıklık uyumsuzluğuna indirgenebilir. Karşılaştığımız çeşitli krizler ve zorluklar -terörizm, salgın hastalıklar ve dezenformasyon gibi – viral, dolaşık niteliklere sahiptir ve karmaşık küresel ağlar, yerel olarak üretilen sorunların çözümlerden çok daha hızlı büyümesine ve yayılmasına izin verir. Yine de politika oluşturma sürecimizi temellendirdiğimiz paradigma doğrusal, mekanik ve “rasyoneldir”.

Bu yaklaşımın izi, insan toplumunu yönetmek için “evrensel” gerçeklere dayalı olarak dikey, yukarıdan aşağıya bir yaklaşım sunan Thomas Hobbes gibi politik filozoflara kadar takip edilebilir. İktisadi düşünceye rehberlik eden Newtoncu-Kartezyen paradigma da benzer şekilde mekaniktir ve zamansız, her şeye uyan tek bir “Her şeyin teorisini” takip eder.

Ancak böyle bir yaklaşım, küçük devletleri veya toplulukları anlamamıza veya yönetmemize yardımcı olsa da, oldukça karmaşık bir küresel sistemde pratik değildir. Yine de buna bağlı kalıyoruz. Bu, kendi körlüğümüz de dahil olmak üzere, bariz olana karşı bizi kör; kararsızlığı, eylemsizliği ve tutarsızlığı sürdüren kavramsal tuzaklara ve kolektif eylem sorunlarına karşı savunmasız bırakır. Dünyamızın gerçek karmaşıklığını yakalayan yeni bir yaklaşım olmadan, sistemik arızalar karşısında kör olmaya devam edeceğiz.

Doğaya bakmalıyız. Biyolog Stuart Kauffman’ın işaret ettiği gibi, 18. yüzyıl filozofu Immanuel Kant , doğadaki her şeyin “sadece diğer parçalar aracılığıyla var olmadığını, aynı zamanda diğerlerinin ve bütünün iyiliği için var olduğu düşüncesini” gözlemlemiştir; “(organik) bir araç olarak”. Başka bir deyişle, bütün, parçaların toplamından daha büyüktür ve hem olumsuz hem de olumlu geri bildirim mekanizmaları, bütünü oluşturan ve dönüştüren çeşitli parçaları birbirine bağlar.

Eğer dünya tek bir canlı sistem ise, her bileşeni ayrı ayrı yönetmek sadece etkisiz olmakla kalmayacak; potansiyel olarak feci istenmeyen sonuçlara yol açacaktır. Benzer şekilde, hem canlı hem de cansız kısımları içeren daha geniş küresel sistemimizde, sıfır toplamlı mantığa veya izole olmuş düşünceye dayalı politikalar her zaman yetersiz kalacaktır – veya daha da kötüsü.

Donella Meadows’un ileri sürdüğü gibi, üstün yaklaşım, karmaşık sistemlerde “bir şeydeki küçük bir değişikliğin her şeyde büyük değişiklikler yaratabileceği” sözde kaldıraç noktalarına odaklanmak olacaktır. Sorunlar çakılacak çiviler değil, çeşitli yükleri taşıyan kurumlar üzerinde hareket edilerek en iyi şekilde ele alınan sistemik kusurların belirtileridir.

Bu, örneğin, devlet yardımlarında, vergilerde ve standartlarda değişiklik yapılması, negatif geri besleme döngülerini düzenlemek ve olumlu geribildirim döngülerini teşvik etmek; bilgi akışlarını iyileştirmek veya sınırlamak; veya teşviklerin, yaptırımların ve kısıtlamaların güncellenmesi olabilir. En önemlisi, sistem hedeflerinin, güç yapılarının, kuralların ve kültürün ortaya çıktığı zihniyeti veya paradigmayı değiştirmek anlamına da gelebilir.

Nobel ödüllü siyaset bilimci Elinor Ostrom ayrıca karmaşık sistemleri yönetmek için, özellikle de toplu eylem tuzağından kaçmak için hayati bilgiler sundu. Ostrom’un açıkladığı gibi, tuzak sıfır toplamlı, ikili düşünceden doğar. Bu nedenle, bundan kaçınmanın anahtarı, paylaşılan fikirler, mülkiyet, değerler ve yükümlülüklerden oluşan yerel ortak alanlar yaratmaktır. Kaderlerimiz ve çıkarlarımız iç içe geçtiğinden ve daha uzun zaman dilimlerinde faaliyet gösterdiğinden, farklı tarafların “ortak varlıkların trajedisinden” kaçınmak için birlikte çalışması çok daha olasıdır.

Ne yazık ki, erkek egemen ana akım, Meadows ve Ostrom’un görüşlerini büyük ölçüde görmezden geldi. Ancak fikirleri, İngiliz sinolog Joseph Needham’ın ifade ettiği gibi, Çin’in organik materyalizm dünya görüşü ile uyumludur .

Meadows gibi Çinliler de “güçlerin temel eğilimine göre hareket edecekti” (Shùnshì ér wéi 顺势而为).  Ve Ostrom’un ruhuna uygun olarak Çinliler, Çin-Amerikan rekabetini Batı demokrasisi ile Çin otokrasisi arasında sıfır toplamlı bir rekabet olarak görmekten kaçınıyor ve bunun yerine ortak zorluklar üzerinde işbirliğini savunuyorlar. Çin’in organik yaklaşımı, sistemik çöküşü ve gençleşmeyi yönetme konusundaki uzun geçmişini yansıtıyor. Bu deneyim, yukarıdan aşağıya mekanik planlamanın faydalı olmasına rağmen, aşağıdan yukarıya uygulama ve uyarlama ile birleştirilmesi gerektiğini göstermiştir. Titizlikle izlenen iki yönlü geri bildirim mekanizmaları, ulusal, yerel ve toplumsal hedeflerin hizalanmasını, politikadaki yanlış adımların düzeltilmesini, sistemik ve sosyal istikrarı tehdit eden mikro düzeydeki davranışların kontrol edilmesini sağlar.

Bir şey çalışmadığında Çinli mühendisler ve planlamacılar, örneğin standartları, teşvikleri, düzenlemeleri, bilgileri veya hedefleri geliştirmek gibi kaldıraç noktalarına – veya “ana giriş noktalarına” (Qiērù diǎn 切入点) göre hareket ederler. Doğrudan veya “olumlu” (Yang阳) müdahaleler başarısız olduğunda, dolaylı veya “olumsuz” (Yin阴) yaklaşımlar kullanılır. Çin’in ekonomik mucizesini mümkün kılan, ekonominin karmaşık bir uyarlanabilir sistem olduğunu kabul eden bu açık, deneysel yaklaşımdır.

Kaynakça

Meadows’un açıkladığı gibi, mesele “esnek kalmaktır”. Ne de olsa, “ hiçbir paradigma ‘doğru’ değildir” ve “kendi dünya görüşünüzü tatlı bir şekilde şekillendiren de dahil olmak üzere her bir paradigma, uçsuz bucaksız ve şaşırtıcı bir evrenin son derece sınırlı bir anlayışıdır.” Sıfır toplamlı mantığa, ikili düşünceye ve beyhude rekabete bağlı kalarak neden kendimizi daha fazla sınırlandıralım ve daha fazla tıkanıklık ve kaosu davet edelim?

Sheng, A., & Geng, X. (2021, Ağustos 27). Commentary. Ağustos 28, 2021 tarihinde Project Syndicate: https://www.project-syndicate.org/commentary/linear-mechanical-paradigm-creating-and-exacerbating-crises-by-andrew-sheng-and-xiao-geng-2021-08?referral=27fe7b adresinden alındı.