Suriye’deki Rus Varlığı

KISACA RUSYA-SURİYE İLİŞKİLERİ

Suriye 1946 yılında bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren en büyük destekçisi Sovyet Rusya olmuştur. Suriyeye olan bu desteğinin arkasında yatan sebepler ise Suriye’nin Akdeniz’e açılan limanlarından faydalanmak ve bunu yaparken Fransa ve İngiltere’nin, Suriye’deki etkisini kırmaktır. Suriye’deki Sosyalist kanadın güçlü olmasından kaynaklı Rusya-Suriye ilişkileri hızla gelişmesini sürdürmüştür. 1950 yılında iki ülke arasında saldırmazlık antlaşması imzalanarak ilişkiler hat safhaya çıkarılmıştır (Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017). 1964 yılında Mişhel Eflak önderliğindeki Suriye BAAS Partisi’nin darbe yaparak iktidara gelmesi Sovyet Rusya’nın Akdeniz hakimiyetini artırması için kaçınılmaz bir fırsat olmuştur. Darbe ile Baas Partisinin başa gelmesi ile birlikte günümüze kadar sürecek olan Suriye-Rusya dostlukları başlamıştır.

2011 yılında başlayan Arap Baharı, Ortadoğu’da geniş çaplı protestolara neden olmuştur. Bu dönemde Libya’da yaşanan iktidar değişimi, Rusya’nın önemli bir müttefikini kaybetmesine yol açmış ve bu nedenle Suriye’deki Esad Rejimi’ne karşı iktidarını koruması için Rusya’nın desteği artmıştır. Bu destek, Suriye-Rusya ilişkilerini daha da güçlendirmiş ve bu iki ülke arasındaki stratejik işbirliğini pekiştirmiştir. Suriye İç Savaşı’yla değişen güç dengeleri sonucunda Ortadoğu bölgesinde etkinliğini sürdürme arayışında olan Rusya, Esad Rejimi’yle şimdilik sorunlu olmayan PYD/YPG güçleri üzerinden bölge politikasını etkilemeye çalışmaktadır. Rusya’nın Esad rejiminin ayakta kalmasını istemesindeki ısrarı, YPG’yi destekleme ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. YPG’nin savaş vizyonundaki stratejisi ve bölgesel hâkimiyeti üzerinden küresel aktörler, bölgesel çıkarlarını korumaya çalışmaktadır. Aynı zamanda Kremlin nezdinde Kürtler, SSCB döneminden bu yana her zaman ilgi odağı olmuştur. Çünkü Kremlin, Marksist-Leninist çizgide yürüyen Kürt güçlerini kendilerine yakın görmekte olup; tarihsel olgu ve olaylar üzerinden hareket etmektedir. Uzun ve/veya kısa vadedeki projelerin, ancak yerel güç konumundaki Kürt güçleriyle hayata geçirilebileceği düşünülmektedir.

YPG KURULUŞ

1970’li yıllarda boy göstermeye başlayan “Kürt Sorunu” ile birlikte PKK terör örgütü, 1978 yılında Abdullah Öcalan tarafından kurulmuştur (T.C. İçişleri Bakanlığı, 2017). Suriye’de kurulan terör örgütü PKK’nın amacı Türkiye Cumhuriyeti’ni bölerek ülkenin doğusunda bağımsız bir devlet kurmaktır. PKK, Rus istihbarat servisi olan KGB’nin kontrolünde kurulmuş, PKK’ya silah desteği ise Varşova Paktı’nın bir üyesi olan Çekoslovakya tarafından sağlanmıştır. Böylelikle Sovyetler Birliği, Ortadoğu’da Türkiye’yi sıkıştırmak için PKK’yı bir araç olarak kullanmayı hedeflemiştir. 1990’lı yıllarda Rusya’da ortaya çıkan “Çeçen Sorunu” Rusya ile Türkiye arasındaki güvensizliği artırmıştır. Türkiye, Çeçen sorununu Rusya’nın iç meselesi olarak tanıyarak toprak bütünlüğünü desteklemişse de Türkiye’deki Çeçen nüfusu adeta bir lobi oluşturarak Türkiye’nin Kafkasya politikasına dahil olmasını sağlamıştır. Bundan dolayı her iki ülkedeki Kürt ve Çeçen sorunu birbirlerine olan güveni azaltmıştır.

1996 yılında Rusya Parlamentosunda dönemin İç İstihbarat Başkanı olan Aleksandr Nevrezov’un PKK’nın bir terör örgütü olmadığını ve PKK’nın Türkiye’ye baskı aracı olarak kullanılması gerektiğini söylemesi üzere TBMM ile olan ilişkileri gerilmiş; TBMM, Rusya’yı protesto etmiştir. Bu yıldan sonra Rusya, Kürt gruplarına olan desteğini artırarak Kürt gruplarını organize etmiş ve PKK’nın Moskova’da faaliyet göstermesine izin vermiştir. (İbrahim Kerman, 2017)

2003 yılında önemli bir gelişme olmuştur. PKK, Suriye’de daha etkin olabilmek amacı ile kendi çatısı altında terör örgütünün siyasi kolu olan PYD, silahlı faaliyet kolunda ise YPG (Halk Savunma Birlikleri) örgütünü kurmuştur. YPG’nin amacı ise sözde kürdistan coğrafyası içinde kurulacak olan devletin güvenliğini sağlamak olarak açıklanmıştır. PYD’yi diğer terör örgütlerinden daha güçlü kılan faktörlerden biri ise kendi çatısı altında çalışan YPG’nin silah gücüdür. Diğer bir faktör ise ABD’nin ve Rusya’nın YPG’yi kendi saflarına çekmek için YPG’ye mühimat ve ekipman yardımları yapmaktadır.

YPG RUSYA İLİŞKİLERİ

Rusya, Esad Rejimi’ne destek verme amacıyla Suriye iç savaşına etkin bir şekilde müdahil oldu. Rusya’nın Suriye iç savaşına müdahiliyeti ve özellikle Esad rejimine sağladığı destek, bölgedeki güç dengelerinin değişmesine sebebiyet vermiştir. Esad rejimine verdiği destek, Rusya’nın Orta Doğu’daki etkisini artırmak ve bölgedeki müttefikleriyle ilişkilerini güçlendirmek amacını taşımaktadır. Özellikle Afrin’deki YPG’ye silah yardımında bulunarak, Rusya, bölgedeki dengeleri etkileyerek çatışmaları tetiklemiştir. YPG’nin envanterinde Rus menşeli silahların bulunması, Rusya’nın bölgedeki etkisini artırmaya yönelik stratejisinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

ABD-Rusya rekabeti, YPG tarafından önemli bir koz olarak değerlendirildi. YPG, bir yandan ABD’nin ilgi odağında kalmaya çalışarak kendisine olan ilgiyi sürdürmekte, diğer yandan Rusya’dan daha fazla silah yardımı almaya çabalamaktadır. PYD/YPG, Rusya yönetimiyle ilişkilerini geliştirme konusunda hassas çizgileri aşmayacak adımlar atmaktadır (Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017). PYD, siyasi çözüm sürecinde “fiili özerklik” yönetim modelini ABD’nin değil de Rusya’nın Şam Yönetimi’ne kabul ettirebileceğini düşündüğünden Rusya’ya yakınlık duymaktadır. Böylece Rojava’daki “de facto (fiili)” özerkliği, ileride “de jure (hukuki)” statüsüne dönüştürme konusunda Rus baskısını kullanma fırsatını yakalamıştır.

2015 yılında Türkiye sınırları içerisinde Rus uçağının düşürülmesinden sonra Rusya, Türkiye’ yi “cezalandırmak” için Suriye’deki terör örgütlerine olan desteğini artırmıştır. Rusya’nın Kürt militanlara verdiği destek, sadece askeri değil aynı zamanda diplomatik bir stratejinin parçasıdır. Bu, Rusya’nın Türkiye ile olan ilişkilerini zorlamak ve bölgedeki etkisini artırmak amacını taşımaktadır. Uçağın düşürülmesiyle Rus basınında Türkiye karşıtı propagandalar artmıştır. Örneğin Jeopolitik dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Leonid Savin’e göre: “Rusya’nın, Türkiye’ye vermesi gereken en iyi cevap, Kürt militanlara (PKK ve PYD) aktif bir biçimde finansal, diplomatik, siyasi ve askeri destek vermesidir.” Kısacası bu dönemde Rusya’nın Türkiye’yle ilişkileri en düşük seviyede seyrederken; Kremlin, YPG’yle yakınlaşmıştır.

Sonuç

PYD/YPG’nin Afrin’de kurulmasını onayladığı Rus üsleri, örgütün Türkiye’yle çıkabilecek olası bir çatışmada konumunu güçlendirmiştir. Türkiye’nin PYD/YPG’nin bölgedeki oluşumunu kabul etmemesi ve kantonların birleştirilmesine karşı çıkmasındaki temel sebep, kendi devlet bekası ve toprak bütünlüğünün tehlikeye gireceği endişeleridir. Eğer PYD/YPG, ekonomik ve siyasi bağımsızlık elde ederse ülke içerisinde bulunan Kürtler’in de benzer yapılanmaya gitmek isteyeceğini düşünen Türkiye, ayrılma taleplerinin toprak bütünlüğünü parçalayacağını öngörmektedir. Bundan dolayı Ankara, Fırat Kalkanı Operasyonu’yla birlikte Suriye’nin kuzey bölgesinde bulunan kantonların ileri bir tarihte olası birleşimini önlemek adına El Bab’a girme ihtiyacı duymuştur.

Kaynakça

Kerman, İ. (2017), “Analysis of Civil War Strategy of Terrorist Organization of PKK/PYD in Syria” ss 1-37

Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (2017). RUSYA’NIN SURİYE POLİTİKASINDA KÜRTLERİN YERİ RUSSIA’S SYRIA POLICY OF THE KURDS IN PLACE. DergiPark. Retrieved January 19, 2024, from https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/384136
Kolobov, O. A., & Kornilov, A. A. (2006). Çağdaş Türk-Rus ilişkileri: sorunlar ve işbirliği alanları, (1992-2005). Tasam Yayınları.
Özkizilcik, Ö. (2021, February 3). Uzmanlar, ABD’nin Suriye’nin Kuzeyindeki YPG/PKK Saldırılarını Engellemede İnisiyatif Almadığına Dikkati Çekti. SETA. Retrieved January 20, 2024, from https://www.setav.org/uzmanlar-abdnin-suriyenin-kuzeyindeki-ypg-pkk-saldirilarini-engellemede-inisiyatif-almadigina-dikkati-cekti/
T.C. İçişleri Bakanlığı. (2017). PKK/KCK Terör Örgütünün Suriye Kolu: PYD-YPG Der syrische Ableger der Terrororganisation PKK/KCK: PYD-YPG. T.C. İçişleri Bakanlığı. Retrieved January 19, 2024, from https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/IcSite/strateji/deneme/YAYINLAR/%C4%B0%C3%87ER%C4%B0K/pyd%20almanca.pdf