Talişler Kimdir?

Tarih yazılmaya başladığı günden itibaren aynı yerde, Hazar Denizi kıyılarınca Güney Kafkasya’dan İran’daki Mazenderan bölgesine uzanan coğrafyada yaşayan bir halk olan Talişler, günümüzde İran dilleri içerisinde yer alan Talişce konuşmakta olup diğer İran dillerine sahip halklardan dil yapıları ve enteresan akrabalık bağları ile ayrışmaktadır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin güneydoğu bölgelerinde Lenkeran, Astara, Masallı ve Lerik ile İran’ın kuzeydoğu eyaletleri olan Gilan ve Erdebil’de Türklerle iç içe yaşayan bu halk büyük oranda Azerbaycan Türkçesi bilmekte olup tüm dünyadaki Taliş nüfusu kesin olarak bilinmemekle birlikte 300.000 ile 1,3 milyon arasında değiştiğine dair çeşitli çalışmalar mevcuttur. 1897 yılında Rus İmparatorluğunda yapılan sayıma göre Bakü valiliğinde 34.994 Taliş’in yaşadığı kayıtlara geçmiş olup 1926 nüfus sayımına göre Azerbaycan SSR’sinde 77.039 Taliş yaşamaktadır. 1959 ile 1989 arasında yapılan, Sovyetler Birliği nüfus sayımlarına Taliş hiçbir zaman ayrı bir etnik grup olarak dâhil edilmedi, Bu sayımlarda Sovyet yönetimi tarafından İrani bir dil konuşan Talişler kültürel yakınlığından ötürü Türkçe konuşan Azerbaycan Türk nüfusunun içinde değerlendirilmiştir. 1999’da Azerbaycan, Azerbaycan’da sadece 76.800 Taliş olduğunu bildirirken 2009 yılında yapılan Azerbaycan sayımında ise Taliş nüfusu 111,996 olarak tespit etmiştir, ancak Taliş olarak kayıt yaptırmayla ilgili sorunlar göz önüne alındığında bunun yetersiz temsil olduğuna inanılmakta olup Taliş nüfusunun daha fazla olduğu düşünülmektedir. Bazıları, Azerbaycan’ın güney bölgelerinde yaşayan Taliş nüfusunun 600.000 olduğunu iddia eden kaynaklar bulunmakla birlikte bu rakamında yine abartılı olması mümkündür. Talişlerin antik kökenlerinin ise Cadusiilere (Kadusilər) dayandığı düşünülmektedir. Günümüz Talişleri İran ve Azerbaycan coğrafyasının antik halklarından olan Kadusilərin torunlarıdır. Bu tespitler ve çalışmalar Talişlerin binlerce yıl önce Kafkas dağlarını aşarak bölgeye yerleşen bir doğu Avrupa halkı olduğu hipotezini güçlendirmektedir. Öyle ki yine Hint Avrupa dillerinden birini konuşan Talişler binlerce yıl önce bölgeye gelerek yerleşmiş ve dillerini kaybetseler de belli gramer kalıplarını kaybetmedikleri için dilleri görece farklı gramer yapısına sahip bir İrani dile evrilmiş olabilir. Diğer taraftan günümüzde Anadolu’da yaşayan Antik Kaduisilere komşu olarak hazar denizi kıyısında yaşamış olan Daynamitlerin torunları olduğu düşünülen Zazaların konuştuğu dil olan Zazaca ve Talişçenin oldukça fazla ortak kelimeye sahip olması Talişler ve Zazalar arasında bir akrabalık ve Zazaların kökenine dair Anadolu’ya antik Daynamit göçü hipotezini desteklemektedir. Günümüzde Talişler büyük oranda İslam dininin Şii inancını benimsemiş olup İran’da yaşayan bir kısım Taliş, Sunni inancını benimsemiştir. Taliş nüfusu genel olarak ana vatanlarında yaşamakta olup günümüzde İran ve Azerbaycan sınırları içindedir fakat Rusya ve Kazakistan’da belirli sayıda bir diasporaya da sahiptir. Genel olarak barışçıl bir halk olan Talişler günümüzde gerek İran gerek Azerbaycan’da Azerbaycan Türkleri ile yakın bağlar tesis etmiş olup ortak kültürü paylaşmaktadır.

Kaynakça

Özdemir, S. (2020). GÜNEY AZERBAYCAN MESELESİ: TARİHİ VE KÜLTÜREL BOYUTU. Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic(7), 359-386.

Aydın, M. (tarih yok). Taliş Hanlığı. islamansiklopedisi.org.tr: https://islamansiklopedisi.org.tr/talis-hanligi adresinden alındı