Türk İHA’ları Oyunu Değiştiriyor mu?

TÜRK İHA’LARI OYUNU DEĞİŞTİRİYOR MU?

İHA uzmanı ABD’li Daniel Gettinger geçtiğimiz aylarda BBC Türkçe’ye verdiği demeçte Türkiye’nin İHA/SİHA konusunda küresel çapta bir yükseliş gösterdiğini vurguladı. Gettinger Türkiye’yi yeni neslin İHA üreticileri arasında görüyor, özellikle Bayraktar TB-2‘yi övüyor (Özdemir, 2020).

Diğer bir incelemeye ise ABD’li siyaset bilimci Fukuyama’nın American Purpose dergisinde yayımlanan “Ortadoğu’da Homurdanmak” makalesinde yer verildi. “Türkiye’nin SİHA kullanımı, kara gücünün doğasını, mevcut güç yapılanmasını sarsacak şekilde değiştirecektir” ifadelerini kullanan Fukuyama, Türkiye’nin başarısını Libya, Suriye ve Dağlık Karabağ’da dünyaya kanıtladığını anlattı. Yazara göre bu başarının ardındaki en önemli unsur Türkiye’nin geçmişte ABD ve İsrail’den SİHA almada sorun yaşaması ve yaşadığı terör tehditlerinin artmasıyla kendi hava araçlarını üretmenin bir mecburiyet haline gelmesidir (Fukuyama, 2021).

Türkiye’nin savunma teknolojisindeki artan başarısı sadece İHA’larla sınırlı değil. Fakat şurası açık ki yerli İHA’lar kural değiştirici rol oynuyor ve elde edilen zaferlerin tarih sahnesinde imzalı şekilde muhafaza edilmesini sağlıyor. Her ne kadar bugün BAYKAR ve TUSAŞ İHA’larının bazı parçalarının ithal olduğu gerekçesiyle itirazlar yapılsa da gerek teknik uzmanlar gerek dünya basını bu sistemlerin yerliliğine tartışma konusu olarak yer vermiyor. Performansının sadece sanayi fuarlarında değil muharebe meydanlarında sergileniyor olması bu sistemlerin başarısını inkâr etmeyi oldukça zorlaştırıyor. Peki, Türk İHA’larının hikâyesi nereden başlıyor? Başarılarında kimlerin imzası ya da teşviki var? Bu soruların cevabı için ilk ipucu ise şöyle: Her engel bir fırsattır.

Tarihteki ilk insansız hava aracı saldırısı, 1849’da Avusturya İmparatorluğu tarafından Venedik’e gerçekleştirildiği saldırı olarak kaydedilmiştir. Avusturya, sıcak hava balonlarına bağlanan bombaların, şehri kuşatan fitilin patlatılmasıyla kentte patlamasını planlamıştı. Kente düşen bombalar olduğu kaydedilse de rüzgârın yön ve şiddetini değiştirmesi nedeniyle bombaların çoğu hedefini kaçırdı.

Balonlarla yapılan bu tarz bir bombardıman 1899’da Lahey Barış Konferansı’nda imzalanan “IV No’lu Balonlardan Mermi ve Patlayıcıların Fırlatılmasının Beş Yıl Süreyle Yasaklanmasına Dair Sözleşmeler” ile yasaklandı. Bu tür bir yasak ilerleyen yıllarda insansız uçaklara uygulanmadı (Türkiye, 2017).

‘Azerbaycan’ın başarıyla kullandığı Türk İHA’lar, son 70 yılda insanlığın biriktirdiği tüm taktikleri değersizleştirdi’ Rus web haber sitesi topcor.ru (Dünya, 2020).

TÜRKİYE’NİN İLK İHA/SİHA ADIMLARI

Güntay Şimşek’in aktardığına göre Türkiye, 1940’lı yıllarda Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’ne uçak ürettiği için önemli bir üye olarak giriş yapmış, ancak sonraki yıllarda, koptuğu havacılık sektörüne İHA’ları üretmeye başlamasıyla ciddi bir dönüş yapmıştır (Şimşek, 2020).

Türkiye İHA sistemlerinin teknolojik geleceğini erken öngören ülkelerden biridir. Bu erkencilikteki en önemli aktör kuşkusuz 23. T.C. Başbakanı Necmettin Erbakan’dır. 1992’de yaptığı İran ziyaretindeki konuşmasında İHA’ların savunma teknolojisinde yeni bir sayfa açacağını, mermi savunmasının değersizleşeceğini öngördüğü görülüyor. Bugün en başarılı yerli SİHA üreticilerinden olan TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ) Genel Müdürü Temel Kotil şirketin kuruluşunu şu şekilde aktarıyor:

“TUSAŞ rahmetli Necmettin Erbakan’ın kurduğu bir şirkettir. 1973 yılında kanunu çıktı. Kurulma sebebini o yılları hatırlayanlar bilirler. Kıbrıs Barış Hareketi’nde Amerikalıların Türkiye’ye uyguladığı ambargo nedeniyle Türkiye kendi uçağını yapsın diye kuruldu. 1974, 1986 yılında F-16’ların imalatıyla başlayan serüven, bugün kendi uçaklarımızın imalatıyla devam ediyor.” (Güncel/Siyaset).

Bir diğer büyük SİHA üreticisi BAYKAR’ın teknik müdürü Selçuk Bayraktar, ilk İHA prototiplerinin BAYKAR’a Necmettin Erbakan tarafından verildiğini kendi sosyal medya hesabından doğrulamıştı.

Necmettin Erbakan’ın BAYKAR firmasına yaptığı ziyaret (milligazete.com.tr)

Türk ordusuna hizmet veren ilk İHA’lar 1989’da Target Teknoloji Ltd. Meggitt üretimi olan Banshee adlı hedef İHA sistemidir. 1993’te Almanya’dan Canadair CL-89 gözetleme İHA sistemleri hibe edilmiş, bu sistemlerin uçuşu 1994’te başlamıştır. Ancak lojistik zorluklar ve kaza kırım nedeniyle sistem kısa sürede envanterden çıkarılmıştır. 1993’e gelindiğinde General Atomics’in tasarladığı Gnat 750 ve I Gnat İHA’ları ABD’den satın alınmıştır. 1995’te envantere giren bu sistemler Türkiye’nin en ciddi İHA girişimi ve envantere giren ilk İHA’lar olarak kaydedilmiştir. Taktik, gözetleme ve destek görevleri için Kara Kuvvetleri tarafından 2005’e kadar kullanılmıştır.

2005’e gelindiğinde Türkiye, PKK ile mücadelede duyduğu büyük ihtiyaçtan dolayı İsrail ile 183 milyon dolarlık bir İHA anlaşması imzalandı. Buna karşılık İsrail 3 yıl içinde 10 adet HERON İHA temin edecekti. Fakat test aşamasındaki başarısızlıklar nedeniyle İsrail teslimi zamanında gerçekleştiremedi. Bu nedenle Türkiye diğer tip HERON’ları kiralamak zorunda kaldı. Bu sistemler ise imzalanan şartnamedeki koşulları tam olarak taşımıyordu (Teknoloji, 2016).

Türk pilotların eğitimi olmadığı için bu sistemleri İsrail pilotları kullanıyordu. 2010 yılında yaşanan Mavi Marmara krizi ile İsrailli pilotların ülkeyi terk etmesi ve bir yandan ABD Kongresi’nin Predator ve Reaper tipi İHA sistemlerinin satışını yasaklayan kararı, Türkiye’yi kendi İHA’larını üretmeye yöneltti (Özdemir, 2020).

TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii) tarafından 1992 yılında üretilen İHA-X1 ilk yerli İHA sistemidir. Fakat bu sistemin seri üretimi gerçekleşmemiştir.

İlk ciddi ve etkili yerli İHA üretimi 2010 yılında testlerine başlanan TUSAŞ’ın geliştirdiği ANKA’dır. Böylece Türkiye’nin Suriye’de, Libya’da, Azerbaycan’da tarih yazan İHA serüveni başlamıştır. ANKA-A prototipiyle başlayan proje bir süre gelişme kaydedememiştir. 2012’ye gelindiğinde ise çalışma yeniden ivmelenmiş ve 2013 yılında 10 adet ANKA-S üretimi için sözleşme imzalanmıştır. MALE (orta irtifada uzun uçuş) sınıfına dâhil olan ANKA gece ve gündüz, kötü hava şartları da dâhil, keşif, gözetleme, sabit/hareketli hedef tespit, teşhis, tanımlama ve takip amaçlı, gerçek zamanlı görüntü istihbaratı görevlerine yönelik geliştirilmektedir. ANKA’nın 30.000 feet^[1] irtifaya kadar çıktığı ve 24 saat boyunca havada kalabildiği kaydedilmiştir (Ürünler/İHA, 2021). TAİ-ANKA şu an birçok araştırmada dünyanın en iyi 10 İHA sistemi arasında gösterilmektedir.

Yine ANKA ailesinden Yüksek Faydalı Yük Kapasiteli İHA ANKA-AKSUNGUR keşif, gözetleme, arama kurtarma, sinyal istihbaratı, muharip görevler, yüksek irtifa görevlerine sahiptir. 40.000 feet irtifaya çıkabilen AKSUNGUR 750 kilograma kadar faydalı yük taşıyabilmektedir (Ürünler/İHA, 2021).

Devletin girişimleriyle üretilen bu İHA’lar hala muharebe meydanında kazandığı zaferlerle dünyayı şaşkına çevirmektedir. Öte yandan sivil bir girişim Türkiye’nin İHA gücünü ikiye katlamıştır.

Şırnak 6. İç Güvenlik Tugayına yapılan bir ziyarette, Yarbay Melih Gülova, Özdemir Bayraktar’a şehit kanlarını göstererek, teröre karşı teknolojik bir çare bulmaya çalıştığını söyledi. Bunun üzerine Tugayın bulunduğu Gabar Dağı’nın eteklerinde atölye kuruldu. Özdemir ve Selçuk Bayraktar yönetimindeki mühendisler üç yıl Gabar’daki atölyede kaldı, bölgeyi inceledi. Bu çalışmaların meyvesi Türk Ordusu’nun o dönem çok ihtiyaç duyduğu Bayraktar Gözcü mini İHA, yerinde geliştirildi. Böylece BAYKAR TSK envanterine giren ilk milli insansız hava aracını ülkemize kazandırmış oldu (Teknoloji, 2016).

2007 yılında Savunma Sanayii Müsteşarlığı Kara Kuvvetleri Komutanlığının Taktik İnsansız Hava Aracı geliştirme programı için firmalarla görüştü. 35 kg faydalı yük kapasitesi olan, 18.000 feet irtifada 10 saat uçuş yapabilen, 150 km haberleşme menzili olan bir İHA sistemi tanımı verildi.

Bu davet üzerine BAYKAR sektörün en iyilerinden biri olacak, Bayraktar Taktik Blok 2’nin çalışmalarına başladı. Uçuş testlerinde Bayraktar TB-2 27 saat havada kalarak ve 27.000 feet irtifaya çıkarak havacılık sektöründe rekor kırdı. TB-2 2015 yılında silahlandırıldı. Bayraktar TB-2 SİHA’lar Fırat Kalkanı Harekâtı, Zeytin Dalı Harekâtı, Pençe, Kıran, Barış Pınarı, Bahar Kalkanı Harekâtlarında önemli rol üstlenirken Karabağ’ın kurtarılmasının TB-2’lere borçlu olunduğu birçok analist tarafından dile getirildi. Selçuk Bayraktar TB-2’nin %93 yerliliğe sahip olduğunu açıkladı (Gündem, 2020).

trthaber.com

Bayraktar TB-2’nin Dağlık Karabağ çatışmasında Ruslara ait yaklaşık bir düzine Pantsir sistemini imha ettiği kaydedildi. Rus basını ele geçirilen Pantsir sistemlerinin Rusya’nın askeri teknolojisi hakkında önemli istihbarata erişilmesine neden olacağını, bunun da Türkiye’nin savunma teknolojisine önemli avantaj sağlayacağını yazdı (Dünya, 2021).

BAYKAR’ın AKINCI projesi kapsamındaki test çalışmalarından hâlihazırda olumlu sonuçlar alınmaktadır. Güvenlik Politikaları Uzmanı Mete Yarar’ın aktardığına göre AKINCI TİHA (Taarruzi İHA) çok yüksek menzilli mühimmatları (MAM-T^[2]) taşıyabilecek ve F-16’ların yükünü büyük ölçüde hafifletecek. Bunun yanında AKINCI TİHA, TÜBİTAK-SAGE tarafından geliştirilen ilk milli hava-hava füzeleri olan GÖKDOĞAN ve BOZDOĞAN’ı da fırlatabilecek (Savunma Haberleri, 2021).

İtalyan profesör Federico Donelli “Afrika’da Türkiye” adlı analizinde Afrika hükümetlerinin Çin’e ait Wing Loong karşısında Bayraktar TB2’leri tercih edebileceğini ifade etti (Savunma, 2021).

Diğer önemli yerli İHA üreticileri ise VESTEL ve ASELSAN. Tüm yerli İHA’lar için Savunma Sanayii Bakanlığı’nın yayımladığı Savunma Sanayii ürün kataloğuna göz atılabilir (Savunma Sanayii, 2019).

BBC Türkçe yazarı Özge Özdemir’in haberi şöyle:

“ABD merkezli Havacılık ve Uzay Çalışmaları Mitchell Enstitüsü’nde çalışan uzman Daniel Gettinger, askeri alanda İHA üretiminde öncü ülkelerin İsrail ve ABD olduğunu aktarıyor.

Önce İsrail’in sonra da ABD’nin 1970’li ve 1980’li yıllarda üretime başladığını söyleyen Gettinger, Türkiye’nin yeni neslin İHA üreticileri arasında olduğunu vurguluyor.

Bu kategoride yer alan diğer ülkeler ise Çin ve Fransa.

Gettinger’in geliştirdiği İHA Veritabanı adındaki çalışmaya göre en az 95 ülkenin askeri alanda İHA üretme çabası var.

En az 60 ülke ise 267 İHA’yı çalıştırır hale getirmiş durumda.’’ (Özdemir, 2020).

Blue Melange istatistiklerine göre bugüne dek Türk güvenlik güçleri envanterine alınan İHA sayısı 174’e ulaştı. (Erdem, 2021)

Araştırmaların çoğuna göre dünyanın en iyi askeri İHA’ları şöyle: (Kategori dışı, 2019).

-TUSAŞ ANKA (TÜRKİYE)

-MQ-5B HUNTER (ABD)

-CAIG WİNG LOONG II (ÇİN)

-MQ-1C GRAY EAGLE (ABD)

-YABHON UNİTED 40 (BİRLEŞİK ARAP EM.)

-CH-5 RAİNBOW (ÇİN)

-PREDATOR B (ABD)

-MQ-9B SKY GUARDİAN (ABD)

-HERON TP (İSRAİL)

-PREDATOR C AVENGER (ABD)

SIPRI raporuna göre Türkiye’nin savunma ithalatı 2011-2015 dönemine kıyasla 2016-20120 döneminde yüzde 59 azaldı (Congar, 2021). Türkiye’nin savunma sektöründeki yükselen başarısı göz ardı edil(e)miyor.

İHA’ların yanında  faydalı yükler, güdüm kitleri gibi birçok mühimmat da oyunun önemli bir parçası ki Türkiye bunlar üzerinde de başarılı çalışmalar elde etmeye devam ediyor. F-35 programından çıkarılmamız ise savunma ve güvenlik sektöründeki uzmanlarımız için endişeye yer vermeyen bir gelişme olarak görülüyor. Hatta BAYKAR teknik müdürü Selçuk Bayraktar yaptığı internet yayınında bunun bizi bağımlılıktan kurtaran bir müjdeden başka bir şey olmadığını anlattı. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, Ahmet Hakan Coşkun’a verdiği röportajda Türkiye’nin F-35 programından çıkarılmasıyla milli muharip uçağı üretmenin en önemli hedef haline geldiğini vurguladı. (Kotil, 2021) Bugün Türkiye’nin SİHA başarısının nedenlerinden birinin de ABD’nin Predator ve Reaper tipi İHA vermemesi olduğunu hatırlamakta fayda var.

Aksan, S. (2020, Mart 3). Gündem. Nisan 26, 2021 tarihinde TRT Haber: https://www.trthaber.com/haber/gundem/turkiyenin-gokyuzundeki-basari-imzasi-yerli-iha-ve-sihalar-464449.html adresinden alındı

Congar, K. (2021, Mart 15). Dünya. Nisan 26, 2021 tarihinde Euronews Türkçe: https://tr.euronews.com/2021/03/15/sipri-raporu-turkiye-nin-yurt-d-s-ndan-savunma-ithalat-yuzde-59-dustu adresinden alındı

Dünya. (2020, Ekim 26). Nisan 26, 2021 tarihinde BEYAZ GAZETE: https://beyazgazete.com/haber/2020/10/26/rus-haber-sitesi-turk-iha-lar-son-70-yildaki-butun-taktikleri-degersizlestirdi-5803954.html adresinden alındı

Dünya. (2021, Nisan 7). Nisan 26, 2021 tarihinde İNDEPENDENT TÜRKÇE: https://www.indyturk.com/node/341576/d%C3%BCnya/tarihin-sonunu-ilan-eden-fukuyama-i%CC%87halar-t%C3%BCrkiyeyi-b%C3%BCy%C3%BCk-bir-b%C3%B6lgesel-g%C3%BC%C3%A7-haline adresinden alındı

Dünya. (2021, Şubat 28). Nisan 26, 2021 tarihinde M5 Dergi: https://m5dergi.com/dunya/rus-basini-sirlari-ele-gecirilirse-turk-ihalarina-karsi-etkisiz-kalir/ adresinden alındı

Erdem, A. K. (2021, Nisan 10). Haber. Nisan 26, 2021 tarihinde Independent Türkçe: https://www.indyturk.com/node/342926/haber/t%C3%BCrkiyenin-si%CC%87ha-g%C3%BCc%C3%BC-ne-kadar-hangi-modellerde-ka%C3%A7-tane-var-%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fmalarda adresinden alındı

Fukuyama, F. (2021, Nisan 5). Blog. Nisan 27, 2021 tarihinde American Purpose: https://www.americanpurpose.com/blog/fukuyama/droning-on/ adresinden alındı

Güncel/Siyaset. (tarih yok). bloomberght.com. adresinden alınmıştır

Gündem. (2020, Ekim 27). Nisan 28, 2021 tarihinde Milliyet: https://www.milliyet.com.tr/gundem/selcuk-bayraktar-duyurdu-iste-sihalarin-yerlilik-orani-6340632 adresinden alındı

Hava Savunma ve Silah Sistemleri. (2021, Nisan 23). Nisan 28, 2021 tarihinde SAVUNMA SANAYİST: https://www.savunmasanayist.com/roketsan-mam-t-mini-akilli-muhimmat/ adresinden alındı

Kategori dışı. (2019, Haziran 27). Nisan 27, 2021 tarihinde Army Technology: https://www.army-technology.com/uncategorised/top-combat-drones/ adresinden alındı

Kotil, T. (2021, Nisan 25). Ne Oluyor-CNN TÜRK. (A. H. Coşkun, Röportaj Yapan)

Özdemir, Ö. (2020, Ekim 14). TÜRKİYE. Nisan 26, 2021 tarihinde BBC TÜRKÇE: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54533620 adresinden alındı

Savunma. (2021, Nisan 4). Nisan 28, 2021 tarihinde star.com.tr: https://www.star.com.tr/savunma/kitada-artan-etkimize-isaret-ettiler-wing-loong-karsisinda-turk-sihalarini-tercih-edebilirler-haber-1620908/ adresinden alındı

Savunma Haberleri. (2021, Nisan 14). Nisan 28, 2021 tarihinde M5 DERGİ: https://m5dergi.com/savunma-haberleri/milli-gorus-ici-hava-hava-fuzesi-bozdogan/ adresinden alındı

Savunma Sanayii. (2019, Ocak). Nisan 26, 2021 tarihinde T.C. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı: https://www.ssb.gov.tr/urunkatalog/tr/4/ adresinden alındı

Şimşek, G. (2020, Ekim 27). YAZARLAR. Nisan 26, 2021 tarihinde HABERTÜRK: https://www.haberturk.com/yazarlar/guntay-simsek-1019/2849449-turk-ihalarina-boya-bile-vermeyin adresinden alındı

Teknoloji. (2016, Ekim 26). Nisan 26, 2021 tarihinde Yeni Şafak: https://www.yenisafak.com/teknoloji/milli-ihaya-giden-yol-2554181 adresinden alındı

Türkiye. (2017, Eylül 15). Nisan 26, 2021 tarihinde BBC TÜRKÇE: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-41275429 adresinden alındı

Ürünler/İHA. (2021, Nisan 28). TUSAŞ: https://www.tusas.com/urun/aksungur adresinden alınmıştır

1. Yoğunluk irtifasını belirtir.1 feet 0.3048 metreye karşılık gelir.Bu oran yuvarlanarak 1 feet=0.3 metre üzerinden hesap yapılır. ↑
2. ROKETSAN’ın geliştirdiği mini akıllı mühimmatın atış testi ilk olarak AKINCI TİHA üzerinden gerçekleştirildi.MAM-T 30-80 kilometre menzile sahiptir.Bu da MAM-L ‘nin sahip olduğu menzilin 5-10 katına tekabül etmektedir. (Hava Savunma ve Silah Sistemleri, 2021) ↑