Türkiye – Sırbistan: Ekonomi, Diplomasi Ve Güvenlik Raporu (1999-2019)

Ocak 27, 2021Eylül 26, 2021 Nazberin Eser

TÜRKİYE – SIRBİSTAN: EKONOMİ, DİPLOMASİ VE GÜVENLİK RAPORU (1999-2019)

Türkiye geçmişte Sırbistan’ı ilgilendiren konularda temkinli davranmaya çalışmış ve Sırbistan ile iyi ilişkiler devam ettirmeyi arzulamış ise de, 1992-1995 yılları arasında Bosna’da, ardından da 1999’da Kosova’da yaşananlardan dolayı, Sırbistan ile ilişkiler dalgalı bir seyir izlemiştir. Ekim 2000’de Sırbistan’da demokratik güçlerin iktidara gelmesinin ardından, Türkiye – Sırbistan ikili ilişkileri düzelme sürecine girmiştir. Ancak, Kosova’nın 17 Şubat 2008’de bağımsızlık ilan etmesinin ardından, Türkiye’yle Sırbistan arasındaki ilişkilere yine soğukluk hakim olmuştur. 2009 yılının başından bu yana ise, iki ülke de ilişkilerin düzeltilmesi ve geliştirilmesi konusunda kararlı adımlar atmaktadır. ^[1]

1.Ekonomi

Türkiye- Sırbistan Dış Ticareti (‘000 dolar)

YILLAR	İHRACAT	İTHALAT	İHR/İHT	DENGE	HACİM
1999	60,656	25,967	2.34	34,689	86,623
2000	98,683	47,407	2.08	51,276	146,090
2001	81,362	7,484	10.87	73,878	88,846
2002	122,051	11,146	10.95	110,905	133,197
2003	184,676	25,967	7.11	158,709	210,643
2004	211,944	87,405	2.42	124,539	299,349
2005	257,879	96,719	2.67	161,160	354,598

Kaynak: TÜİK^[2]

Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Değerleri (1 000 $)

Yıl	İhracat	İhracat Değişim %	İthalat	İthalat Değişim %	Hacim	Denge
2006	278.784	–	49.081	–	327.866	229.703
2007	475.096	70,4	70.703	44,1	545.800	404.393
2008	458.103	-3,6	61.705	-12,7	519.808	396.397
2009	306.470	-33,1	55.897	-9,4	362.367	250.574
2010	306.115	-0,1	109.524	95,9	415.638	196.591
2011	354.670	15,9	213.301	94,8	567.971	141.369
2012	380.869	7,4	205.538	-3,6	586.407	175.332
2013	440.729	15,7	251.957	22,6	692.686	188.772
2014	506.419	14,9	273.901	8,7	780.320	232.518
2015	492.472	-2,8	238.299	-13	730.771	254.173
2016	581.667	18,1	288.237	21,0	869.904	293.430
2017	717.489	23,4	414.375	43,8	1.131,9	303.114
2018	867.617	20,9	326.296	-21,3	1.193.913	541.322
2018 / (1-9)	634.544	26,3	253.164	-20,8	887.707	381.380
2019 / (1-9)	667.607	5,2	259.246	2,4	926.853	408.361

Kaynak: TÜİK (ITC-Trade Map’te yayınlanan rakamlar Kosova verilerini de içerdiğinden farklılık göstermektedir).^[3]

İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller^[4]

Anlaşma Adı	İmza Tarihi
Ticaret Anlaşması	14.04.1971
Uzun Vadeli Ekonomik, Teknik, Sınaî ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması	12.05.1976
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması	02.03.2001
Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması	29.08.2002
Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşmasına Dair Anlaşma	06.02.2002
Turizm İşbirliği Anlaşması	12.02.2004
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması	Ekim 2005
Serbest Ticaret Anlaşması	01.06.2009

Kaynak: T.C. Ticaret Bakanlığı.

2. Diplomasi

Türk-Yugoslav İş Konseyi’nin ilk ortak toplantısı 17-19 Haziran 2002 tarihlerinde Belgrad’da gerçekleşmiştir. Türk-Yugoslav İş Konseyi’nin II. Ortak Toplantısı 26-27 Eylül 2002 tarihlerinde Bursa ve İstanbul’da düzenlenmiştir.^[5]
6 Ocak 2003 tarihinde T.C. Belgrad Büyükelçisi Servet H. Öktem ile ülkede faal firmaları bir araya getirmek üzere DEİK’te düzenlenen toplantıya 12 Türk firması katılmıştır. Şubat 2003’te ülkede gerçekleşen yapısal değişikliğe paralel İş Konseyi’nin adı Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi olarak karşı kanatla ortaklaşa verilen karar doğrultusunda değiştirilmiştir.^[6]
Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi’nin IV.Ortak Toplantısı 13 şubat 2004 tarihinde İstanbul’da gerçekleşmiştir. Bu toplantı sırasında Sırbistan Ticaret ve Sanayi Odası ile imzalanan İş Konseyi kuruluş anlaşması ile İş Konseyi’nin Sırbistan ayağı yeniden tesis edilmiştir.^[7]
31 Mayıs – 1 Haziran 2006 tarihinde İstanbul’da İş Konseyi VII.Ortak Toplantısı düzenlenmiş ve Sırp iş adamları heyeti Çorlu’da bulunan Avrupa Serbest Bölgesi’ni ziyaret etmiştir.^[8]
30 Kasım 2007 tarihinde Sırbistan Cumhurbaşkanı Boris Tadiç ve Sırp iş adamları heyet ile toplantı yapılmıştır. Toplantıda iki ülkenin farklı bölgelerinden tarım, tekstil, makine sanayi, otomotiv ve gıda sektöründen firmalar bir araya gelmiştir.^[9]
Türk-Sırp İş Konseyi’nin 20-22 Ekim 2008 tarihlerinde Sırbistan’da düzenlediği bölgesel temaslar çerçevesinde T.C. Belgrad Büyükelçiliği Sırbistan Ticaret Odası ve Nis Ekonomi Odası ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.^[10]
T.C. Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül’ün 25-27 Ekim 2009 tarihleri arasında Sırbistan’a gerçekleştirdiği resmi ziyaret vesilesi ile Türkiye-Sırbistan arasındaki ticari ve ekonomik işbirliği imkanlarının artırılması amacıyla, 26 Ekim 2009 tarihinde Türk-Sırp İş Konseyi Ortak Toplantısı Belgrad’da düzenlenmiştir.^[11]
Türk dışişlerinin yoğun diplomasisi sonucunda Kosova konusunda yaşanan görüş ayrılıklarına rağmen 2010 yılında Türkiye-Sırbistan Ortak Ticaret Anlaşması imzalanmış, karşılıklı vizeler kaldırılmış ve iki ülke Askeri Eğitim ve İşbirliği Anlaşması imzalamıştır.^[12]
Türkiye ile Sırbistan Cumhuriyeti arasında 26 Ekim 2009 tarihinde Belgrad’da imzalanmış olan; “Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti Arasında Sosyal Güvenlik Anlaşması” ve “Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti Arasındaki Sosyal Güvenlik Anlaşmasının Uygulanmasına Yönelik İdari Anlaşma” 1 Aralık 2013 tarihinde yürürlüğe girecek.^[13]
27 Ekim 2011’de TBMM Dışişleri Komisyonu Başkanı Volkan Bozkır, Sırbistan Ulusal Meclisi Dışişleri Komisyonu Başkanı Dragoljub Miçunoviç ve beraberindeki heyeti makamında kabul etti. Miçunoviç de Sırbistan Parlamentosunda Türkiye’nin çok dostu olduğunu belirterek, parlamenter diplomasiyi geliştirmek istediklerini ifade etti.^[14]
Sırbistan Cumhurbaşkanı Tomislav Nikoliç’in, 4-5 Şubat 2013 tarihlerinde ülkemize gerçekleştirdiği ziyarette, iki ülke cumhurbaşkanları tarafından, ticaret hacminin 1 milyar dolara yükseltilmesi ortak hedef olarak benimsenmiştir.^[15]
Halk Bankası “Çaçanska Bank”ın yüzde 76,75 hissesini 20 Mart 2015 tarihinde satın almıştır. Sırbistan piyasasına giren ilk Türk bankası oldu.^[16]
29 Aralık 2015’te Başbakan Ahmet Davutoğlu Belgrad’da, Sırbistan – Türkiye İş Forumu’nda konuştu. Başbakan Davutoğlu Sırp Mevkidaşı Vucic ile yaptıkları görüşmelerde iki ülke arasında Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi (YDİK) kurulmasına karar verdiklerini söyledi.^[17]
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sırbistan’a 2017’de yaptığı ziyarette belirlenen 1 milyar dolarlık ticaret hacmi hedefine kısa sürede ulaşıldığı görülürken, bu ziyarette de kısa vadede 2 milyar dolar, uzun vadede 5 milyar dolarlık hedefler belirlendi.^[18]
10 Ekim 2017’de Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic tarafından “Türkiye-Sırbistan Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyinin Tesis Edilmesine İlişkin Ortak Bildiri” imzalandı. Ayrıca Türkiye-Sırbistan arasında ilgili bakanlar da ekonomi, eğitim, kültür, restorasyon, orman ve su alanlarında 11 anlaşma daha imzaladı.^[19]
7 Mayıs 2018’de Vucic’in ziyaretinde iki ülke arasında farklı alanlarda 6 anlaşmaya imza atıldı.^[20]
7 Ekim 2019’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sırbistan ziyaretinde, iki ülke arasında sanayi, teknoloji ve askeri alanlarında 9 anlaşma imzalandı^[21]
8 Ekim 2019’da Türkiye, Sırbistan ve Bosna Hersek arasında düzenlenen ‘3’lü Balkan Zirvesi’ Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da başladı. Tarihi zirvenin ardından liderler bir araya gelerek Sremska Raça – Kuzmin otoyol hattının temelini attı. Daha sonra Bosna Hersek ile Sırbistan’ı birbirine bağlayan Sava Nehri üzerindeki köprünün temel atma törenine geçildi.^[22]

3. Güvenlik

Güney Doğu Avrupa Ülkeleri (GDAÜ) İşbirliği Süreci

Sırbistan ve Türkiye’nin de üye olduğu Güneydoğu Avrupa İşbirliği Süreci (GDAÜ), bölge ülkeleri arasında siyasi ve güvenlik alanlarında iş birliğinin güçlendirilmesi, ekonomik iş birliğinin teşvik edilmesi ve iş birliğinin demokratik kurumlar, adalet, yasadışı faaliyetlerle mücadele ve beşeri boyutlarının genişletilmesi amacıyla 1996’da kuruldu.^[23]

-Balkanlar’ın en geniş ölçekli uluslararası örgütü olan GDAÜ (Güneydoğu Avrupa Ülkeleri), Sırbistan’ın vetosu yüzünden şimdiye kadar dışladığı Kosova’yı Türkiye’nin arabuluculuğu sayesinde bünyesine 2013’te kabul etti.^[24]

– Sırbistan Parlamentosu’nda 24 Eylül 2013’te Srebrenitsa katliamı hakkında kınama ve özür kararı çıkartılması, dönemin Sırbistan Cumhurbaşkanı Tadiç’in Sayın Başbakanımızla birlikte Srebrenitsa’yı ziyaretleri Zirvelerin yarattığı olumlu atmosferle mümkün olmuştur.^[25]

– 9 Temmuz 2019’da Bosna Hersek’ te düzenlenen Güneydoğu Avrupa İş Birliği Süreci (GDAÜ) Zirvesi’nde ise Sırbistan Başbakanı Ana Brnabic ise ev sahibi Bosna Hersek’in Kosova’yı tanımadığını anımsatarak, “Bölgesel iş birliği, barış ve refahta provokasyonlara izin vermemeliyiz.” değerlendirmesinde bulundu.^[26]

– Sırbistan’a AB yolunun açılmasında da 2009-2010 döneminde Türkiye’nin başlattığı üçlü zirve toplantılarının başarısı etkili olmuştur. ^[27]

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü

Türkiye, Sırbistan ve Rusya’nın da üyesi olduğu KEİ, Karadeniz havzasının bir barış, istikrar ve refah bölgesi olmasını amaçlayarak 25 Haziran 1992’de kurulmuştur. Bu amaca ulaşmak için seçilen araç ise ekonomik işbirliğidir. ^[28]

Her ne kadar Moskova, Sırbistan Temelli Balkan politikasının diğer ülkeleri Rusya’dan soğuttuğunun farkında olsa da Rusya Balkanlar’da Sırbistan kartını oynamaya devam etmektedir. Batı tarafından baskıyı hisseden Sırbistan ise batının kara listeye aldığı diğer ülkeler gibi teselliyi Rusya’da bulmaktadır. Karadağ’ın ayrılışını ve Kosova’nın bağımsızlığı kazanmasına karşı olan Sırbistan bu konuda Moskova’nın desteğini istese de Moskova genel olarak AB’nin bölge ile ilgili planlarına olumlu bakmaktadır. Rusya bu konuda daha uzlaşmacı bir tavır takınmaya hatta arabulucu rolünü üstlenmeye çalışacaktır.^[29]

KAYNAKÇA

GAZETE

Hürriyet Gazetesi, “Türkiye Sırbistan Arasında YDİK Kuruluyor”, 29 Aralık 2015.

Star Gazetesi, “Sessiz Devrim Balkanlarda”, 4 Ekim 2013.

İNTERNET KAYNAKLARI

“Balkan Ülkeleri ile İlişkiler”. (Erişim Tarihi: 30.10.2019)

http://www.mfa.gov.tr/balkanlar_ile-iliskiler.tr.mfa

GÜL, Kayhan (2019). “Türkiye – Sırbistan İlişkilerinde Yeni Dönem”. (Erişim Tarihi: 20.10.2019).

https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turkiye-sirbistan-iliskilerinde-yeni-donem/1606589

“Sektör, Sırbistan pazarındaki gücünü ihracatla artırıyor” (2017). (Erişim Tarihi: 18.10.2019).

https://www.aimsaddergisi.com/sektor-sirbistan-pazarindaki-gucunu-ihracatla-artiriyor/

“Sırbistan’la 12 Anlaşma İmzalandı” (2017). (Erişim Tarihi: 18.10.2019).

https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/sirbistanla-12-anlasma-imzalandi-337280.html

“Sırbistan Ülke Notları”. (Erişim Tarihi: 04.11.2019).

https://www.corlutso.org.tr/uploads/docs/sirbistan_ulke_raporu.pdf

TÜRBEDAR, Erhan (2010). “Türkiye – Sırbistan İkili İlişkileri”. (Erişim Tarihi: 08.11.2019).

https://www.tepav.org.tr/upload/files/1271313961r4592.Turkiye_Sirbistan_Ikili_Iliskileri.pdf

“Türkiye ile Ticaret”. (Erişim Tarihi: 09.11.2019).

https://www.ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/avrupa/s%C4%B1rbistan/ulke-profili/turkiye-ile-ticaret

“TBMM Dışişleri Komisyonu Başkanı Bozkır’ın Kabulü”. (Erişim Tarihi: 20.10.2019).

https://meclishaber.tbmm.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=114351

“Türkiye-Sırbistan Ekonomik İlişkilerinde Yeni Dönem”. (Erişim Tarihi: 20.10.2019).

https://www.trthaber.com/haber/gundem/turkiye-sirbistan-ekonomik-iliskilerinde-yeni-donem-364437.html

“Türkiye ve Sırbistan Arasında Dokuz Anlaşma İmzalandı” (2019). (Erişim Tarihi: 18.10.2019).

https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2019/10/07/turkiye-ve-sirbistan-arasinda-dokuz-anlasma-imzalandi/

“Türkiye – Sırbistan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Yürürlüğe Giriyor” (2013). (Erişim Tarihi: 18.10.2019).

https://www.isvesosyalguvenlik.com/turkiye-sirbistan-sosyal-guvenlik-sozlesmesi-yururluge-giriyor/

YAŞIN, Gökçe (2010). “Güneydoğu Avrupa İşbirliği Zirvesi”.(Erişim Tarihi: 30.10.2019).

https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/balkanlar-ve-kibris-arastirmalari-merkezi/guneydogu-avrupa-isbirligi-zirvesi

MAKALE

AKHIYADOV, Mokhmad, “Rusya Balkanlar Kıskacında”, İnsamer, 20 Mart 2019.DİRİ, Esra, “Türkiye-Sırbistan İlişkilerinde Dönüşüm ve Balkanlarda İstikrar”, Bilgesam, 9 Kasım 2010.

DİRİ, Esra, “Türkiye-Sırbistan İlişkilerinde Dönüşüm ve Balkanlarda İstikrar”, Bilgesam, 2010.

KAMALOV, Ilyas, “Soğuk Savaş Sonrasında Rusya’nın Balkanlar Politikası”, Karam, S.13, s.102,2007.

DİPNOTLAR