insan hakları koruma mekanizmaları
AnalizMakale

Ulusal Düzeyde İnsan Hakları Koruma Mekanizmaları

İbrahim Şirin

ULUSAL DÜZEYDE İNSAN HAKLARI KORUMA MEKANİZMALARI

İnsan haklarının, hangi yöntem ve mekanizmalarla korunabileceği konusu da günümüzde insan haklarının içeriği kadar önem taşımaktadır. Yaşanan tecrübeler, insan hakları alanında yaşanan gelişmelerin uygulamaya yanlış aktarıldığı ve geleneksel güvence mekanizmaların da çoğu kez yetersiz kalabildiğini göstermiştir. Bu nedenle insan hakları alanında kabul edilmiş uluslararası standartların, doğabilecek tehlikelere karşı korunabilmesi ve uygulamaya daha iyi yansıtılabilmesi amacıyla yeni koruma mekanizmalar kurmaya ve mevcut olan bu koruma mekanizmalarını da güçlendirmeye yönelik çabalar yoğunluk kazanmıştır. ”Paris Prensipleri”[1] olarak bilinen Birleşmiş Milletler Genel Kurul kararıyla, insan haklarını etkin bir şekilde koruyacak ulusal insan hakları kurumlarının kurulması, mevcut olanların ise güçlendirilmesi tavsiyesinde bulunulmuştur.[2] Türkiye’de mevcut olan bu koruma mekanizmaları kuruluş yılları ve amaçlarına göre aşağıda sıralanmıştır.

  1. Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu

Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyada ve Türkiye’de insan hakları alandaki gelişmeleri takip etmek, bu gelişmelere uyumunu sağlamak ve başvuruları incelemek üzere kurulmuş bir komisyondur. 3686 sayılı Komisyon Kanunu, 5 Aralık 1990 tarihinde kabul edilmiş ve Komisyonun kuruluş, görev, yetki, çalışma usul ve esasları belirlenmiştir.

Bu Komisyonun görevleri şunlardır:

  • Uluslararası alanda genel kabul gören insan hakları konusundaki gelişmeleri izlemek,
  • Türkiye’nin insan hakları alanında taraf olduğu uluslararası anlaşmalarla T.C. Anayasası ve diğer milli mevzuat ve uygulamalar arasında uyum sağlamak amacıyla yapılması gereken değişiklikleri tespit etmek ve bu amaçla yasal düzenlemeler önermek,
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarının gündemindeki konular hakkında, istem üzerine görüş ve öneri bildirmek,
  • Türkiye’nin insan hakları uygulamalarının, taraf olduğu uluslararası anlaşmalara, anayasa ve kanunlara uygunluğunu incelemek ve bu amaçla, araştırmalar yapmak, bu konularda iyileştirmeler, çözümler önermek,
  • İnsan haklarının ihlale uğradığına dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemek ve gerekli gördüğü hallerde ilgili mercilere iletmek,
  • Gerektiğinde dış ülkelerdeki insan hakları ihlallerini incelemek ve bu ihlalleri o ülke parlamenterlerinin dikkatlerine doğrudan veya mevcut parlamenter forumlar aracılığıyla sunmak,
  • Her yıl yapılan çalışmaları, elde edilen sonuçları, yurtiçi ve dışında insan haklarına saygı ve uygulamaları kapsayan bir rapor hazırlanmaktır.[3]

    2. İnsan Hakları Üst Kurulu

İnsan Hakları Üst Kurulu, 10.10.1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname’nin değiştirilerek 12.04.2001 tarihli ve 4643 sayılı Kanunla eklenen ek 4. madde ile kurulmuştur. İnsan Hakları Üst Kurulunun kuruluş görev ve işleyişi ile ilgili usul ve esaslar hakkında yönetmelik 15.08.2001 tarihli ve 24494 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır. İnsan Hakları Üst Kurulunun görevleri kanunla belirtildiği şekliyle şöyle sıralanmıştır: İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik idari ve kanuni düzenlemeler yapmak ve gerekli önerilerde bulunmak. Yürürlükteki mevzuat ve kanun tasarılarının uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmesi için tavsiyelerde bulunmak. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesini, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde belirtilen çağdaş ve evrensel standartlara ulaştırmak amacıyla yapılacak çalışmaları koordine etmek. İnsan Hakları alanında meydana gelen gelişmeler hakkında kamuoyunu aydınlatmak için yapılan çalışmaları koordine etmek. İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Ulusal Komitesinde görev alacak öğretim üyesi ve temsilci gönderecek gönüllü kuruluşları seçmektir. Bu kurulun sekretarya hizmetleri Başbakanlık tarafından yerine getirilir.[4]

  3. İnsan Hakları Danışma Kurulu

İnsan Hakları Danışma Kurulu, 10.10.1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname’nin değiştirilerek 12.04.2001 tarihli ve 4643 sayılı Kanunla eklenen geçici ek 2. madde ile kurulmuştur. İnsan Hakları Danışma Kurulunun kuruluş, görev ve işleyişi ile ilgili usul ve esaslar hakkında yönetmelik 15.08.2001 tarihli ve 24494 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır. Başbakanın görevlendireceği bir Devlet bakanına bağlı olarak kurulan İnsan Hakları Danışma Kurulu oldukça zengin kamu ve özel temsilci ve kişilerden oluşur.

İnsan Hakları Danışma Kurulunun görevleri ise şöyledir: İnsan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirmek, tavsiyelerde bulunmak, öneriler ve raporlar sunmak, yürürlükteki mevzuatın ve yasa tasarılarının insan hakları temel ilkeleri, uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmesi için uygun gördüğü konularda görüş bildirmek, insan haklarına ilişkin olarak Devlet kuruluşları ile üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları arasında iletişim sağlamak, insan haklarını kapsayan ulusal ve uluslararası konularda danışma organı olarak görev yapmak, üst kurul tarafından görüşülmesi istenilen hususları ele almak, gerekli çalışmaları yapmak ve görüş sunmak, insan hakları ihlallerinin ulusal düzeydeki genel durumu ve işkence yasağı, ifade özgürlüğü ve diğer temel insan hakları konuları hakkında Bakana ve üst kurula rapor sunmak, ırkçılık, her türlü ayrımcılık ve yabancı düşmanlığı dahil insan haklarına ilişkin uluslararası konularda bakana ve üst kurula görüş bildirmektir. İnsan Hakları Danışma Kuruluna, kendi üyeleri arasından seçeceği bir başkan başkanlık eder. Kurul; Şubat, Haziran, Ekim aylarında olmak üzere yılda üç defa toplanır. Kurul üyelerinin görev süresi üç yıldır. Kurulun sekretarya görevi başkanlık tarafından yerine getirilir. Kurulun giderleri Başbakanlık bütçesinden karşılanır. Ancak bu kurulun bir Devlet bakanına bağlı olması, ayrı bir idari, mali ve hukuki yapısının ve personelinin bulunmaması kendisinin Paris Prensipleri’ne uygun bir ulusal insan hakları koruma mekanizması olma özelliğini yitirmesine neden olmaktadır. Bunun yanında, Kurulun insan hakları ihlalleri iddialarına ilişkin bir başvuru ve şikâyet alma ve bunları araştırma yetkisinin bulunmadığını da belirmek gerekir.[5]

  4. İnsan Hakları İhlali İddialarını İnceleme Heyetleri

İHİİİH, Başbakanlık Teşkilatı Hakkındaki 3056 sayılı Kanuna 12.04.2001 tarihli ve 4643 sayılı Kanunla eklenen ek 6. madde ile kurulmuştur. İHİİİH, insan hakları ihlali iddialarını yerinde incelemek ve araştırmak üzere, Başbakanın görevlendireceği bir Devlet bakanına bağlı olarak oluşturulmuştur. Oluşturulan bu heyetler; Başbakanlık, Adalet, İçişleri, Dışişleri, Milli Eğitim ve Sağlık bakanlıklarından temsilciler ile insan hakları alanında çalışmalar yapan kişi ve meslek kuruluşları arasından inceleme ve araştırma yeri ve konusuna göre Başbakanın yetkilendireceği bir Devlet bakanınca beş kişiden az olmamak üzere kurulur. Heyetlere Başbakanlık temsilcisi başkanlık eder. Heyetler, Başbakanın görevlendireceği bir Devlet bakanının onayı ile inceleme ve araştırma yaparlar ve inceleme ve araştırma sonuçlarını bir rapor halinde görevlendiren makama sunarlar. Heyetlerin giderleri Başbakanlık bütçesinden karşılanır ve heyetlerin sekretarya görevi insan hakları başkanlığınca yerine getirilir.[6]

Heyetlerin görevi insan hakları ihlal iddialarının yerinde incelenmesi ve araştırılması ile sınırlı kalmaktadır. İnceleme ve araştırma faaliyetleri Devlet bakanının onayı ile yapılmakta ve sonuca ilişkin rapor bakana sunulmaktadır. Ayrıca heyetlerin ne gibi yetkilere sahip olduklarının ilgili kanunda tam olarak açıklanmamıştır. Bu nedenlerle Paris Prensipleri’ne uygun bir yapılanma değildir.[7]

  5. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları

İl ve ilçe insan hakları kurulları ”toplumda ve kamu görevlilerinde insan hakları bilincini geliştirmek, insan haklarını korumak, ihlal iddialarını incelemek ve araştırmak, insan hak ve özgürlüklerinin kullanılmasının önündeki engeller ile hak ihlallerine yol açan sosyal, siyasi, hukuki ve idari nedenleri incelemek, araştırmak ve bunların çözümüne ilişkin önerilerde bulunmak üzere”, 02.11.2000 tarih ve 24218 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (İHK Yön. 1. mad.). 81 İl ve 891 İlçe’ de İnsan Hakları Kurulları oluşturulmuştur.

İnsan hakları kurullarının görevleri; İnsan hakları ihlal iddialarını incelemek ve araştırmak, hak ihlallerine yol açan sosyal, siyasi, hukuki ve idari sebepleri incelemek, araştırmak ve bunların çözümüne ilişkin valilik veya kaymakamlık makamına önerilerde bulunmak, her türlü ayrımcılığın önlenmesi için gerekli çalışmaları yapmaktır. Ayda bir tüm çalışmaları özet olarak, ilçelerde İl kuruluna, illerde Başkanlığa bildirmek ile görevlidir.” (İHK Yön. 9.mad).

İlçe seviyesinde tüm ülke düzeyinde oluşturulmaları açısından kurullar insan hakları kurumsallaşmasına yeni bir ivme ve açılım sağlamıştır. Bununla birlikte, özellikle belirli büyük merkezler haricinde, ülkemizde insan hakları konularıyla ilgilenen uzmanların, araştırmacıların ve sivil toplum kuruluşlarının azlığı, hatta birçok yerde bu uzman personellerin bulunmayışı kurulların etkin ve yetkin bir şekilde görev yapmasını engellemektedir. Bu durum aynı zamanda kurulların oluşum ve işleyişlerinde neden mülki idare amirlerinin etkin kılındığını bir ölçüde açıklamaktadır. Tüm bu olumsuzluklara rağmen yerel düzeydeki insan hakları sorunlarının tespiti ve giderilmesi ve insan hakları bilincinin giderilmesinde kurulların oynadığı büyük rol yadırganamaz. Bu kurullar, Danışma kurulu ve Ulusal komite örneklerinde olduğu gibi kamu ve sivil toplum temsilcilerini düzenli olarak buluşturan bir platform olmalarıyla da önemli bir fonksiyon icra etmektedirler.[8]

İnsan haklarının Türkiye’de yerleşmesi ve kurumsal bir çerçeve kazanması anlamında önemli bir görev üstlenen kurulların yeterli başarı ve etkinliği göstermeleri, hiç kuşkusuz sağlam bir otokontrol mekanizmasına sahip olmaları ile mümkündür. Kurullar, görevleri itibariyle her şeyden önce millete karşı sorumlu kuruluşlardır; çünkü kurullar niteliği itibariyle milletten devlete uzanan bir köprü görevinde bulunmaktadırlar. Bu köprünün sağlıklı işlemesi için kurullarda yeterli sayı ve nitelikte sivil toplum kuruluşunun üye olarak bulunması ve bu üyelerin inisiyatif sahibi olabilmeleri büyük önem taşımaktadır. Kurul toplantılarına katılmayan, halkın sorunlarını kurula taşımayan, başvuruların incelenmesinde görev almayan, eğitim projeleri geliştirmediği gibi faaliyetlere destek de vermeyen kısacası kurullardaki varlık nedenlerinden habersiz kişilerin sözde üyelikleri, kurulların geleceği önündeki en büyük sıkıntıları oluşturmaktadır. Bu nedenle kurul üyelerini belirlenirken kişinin temsil ettiği kurum ya da toplumda sahip olduğu statüden önce kurulların amaçlarının farkında ve insan haklarını özümsemiş olup olmadıkları incelenmelidir.[9]

  6. (JİHİDEM) Jandarma İnsan Hakları İhlallerini İnceleme ve Değerlendirme Merkezi

Jandarma sorumluluk bölgesinde veya Jandarmayla ilişkili olarak, görevlerin icrası esnasında meydana gelebilecek insan hakları ihlalleri iddialarıyla ilgili şikâyet ve müracaatları belli bir sisteme göre kabul etmek, bu iddiaları araştırmak, iddiaların doğruluğu halinde hukuki çerçevede adli ve idari soruşturma yapılmasını başlatmak, amacıyla, Jandarma İnsan Hakları İhlallerini İnceleme ve Değerlendirme Merkezi (kısa adıyla JİHİDEM) kurulmuştur. İnsan haklarını koruma mekanizmalarından biri olan JİHİDEM diğer koruma sistemlerine nazaran daha özellikli ve kendi sorumluluk alanındaki insan hakları ihlallerini inceleyen ve araştıran bir yapıya sahiptir. JİHİDEM’in faaliyete geçirilmesiyle, vatandaşların doğrudan doğruya Jandarma Genel Komutanlığı ile temas kurarak, insan hakları ihlali iddialarıyla ilgili tereddütlerini birinci elden giderebilmeleri amaçlanmıştır. JİHİDEM’ in başlıca görevleri şöyledir: Çeşitli kanallardan (telefon, faks, mektup, dilekçe, şahsi müracaat vs.). JİHİDEM’e intikal eden insan hakları ihlalleri ile ilgili şikâyet ve müracaatları kabul etmek. Kabul edilen şikâyet ve müracaatların insan hakları ihlali kapsamında olup olmadığını değerlendirmek. Bu iddiaları araştırmak, iddiaların doğruluğunda hukuki prosedür çerçevesinde adli ve idari soruşturma başlatılmasını sağlamak. Yapılan şikâyet, müracaat ve bunlara verilen cevaplarla ilgili raporların hazırlanmasını, istatistiki bilgilerin düzenlenmesini ve bunların kamuoyuna duyurulmasını sağlamaktır. JİHİDEM’e başvuru şekilleri ise, şahsen, dilekçe veya telefonla (156) ya da, Ankara’da bulunan Jandarma Genel Komutanlığı JİHİDEM’e mektup, faks ve internet aracığıyla da başvuruda bulunulabilir. İddia edilen konunun JİHİDEM’e konu olabilmesi için; eylemi yapan kişinin Jandarma personeli olması, bu jandarma personeline yasalarla öngörülen bir görevin verilmiş olması, eylemin görevin ifası sırasında icra edilmesi veya göreviyle ilgili olması, bu eylemin insan onurunu incitici olması veya temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunması, bu eylemin Türk Ceza Kanunu’na, diğer kanunlara veya ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere göre suç teşkil etmesi, ayrıca başvurunun iddia edilen olayın meydana geldiği tarihten itibaren suçun nev’ine göre kanuni süresi içinde yapılmış olması gerekmektedir.[10]

  7. Emniyet Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Şube Müdürlüğü

Dünyaya paralel olarak ülkemizde insan haklarına verilen büyük önem dolayısıyla, bu alanda yapılanma ihtiyacının hissedildiği dönem içerisinde, Polis Teşkilatı’nda da insan hakları sahasında özel görev yürütecek bir birimin varlığına gerek duyulmuş ve Terörle Mücadele Daire Başkanlığı bünyesinde, 31.01.1996 tarihinde İnsan Hakları ve Yurtdışı İlişkiler Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Bu birim 26.02.1999 tarihinden itibaren İnsan Hakları Şube Müdürlüğü olarak 2008 yılına kadar faaliyetine devam etmiştir. Daha sonra anılan şube müdürlüğü İnsan Hakları ve Değerlendirme Şube Müdürlüğü’ne dönüştürülmüş ve insan hakları konusunda genel koordinasyon görevi 26.10.2010 tarihinde Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı bünyesinde kurulan İnsan Hakları Şube Müdürlüğü’ne verilmiştir.[11]

Emniyet Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Şubesinin genel olarak görevleri: BM, AGİT ve AK gibi uluslararası kuruluşlarla ortak yürütülen insan hakları çalışmalarını koordine etmek, uluslararası insan hakları kuruluşlarının ülkemiz ile ilgili çalışmalarını diğer birimlerin değerlendirmelerini de alarak kurumsal görüş oluşturmak ve ilgili tarafa iletmek. Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların yayınladıkları İnsan hakları raporları ile ilgili çalışmalar yapmak. BM İnsan Hakları Konseyi, BM özel raportörlerin ülkemiz insan hakları ile ilgili bilgi talepleri doğrultusunda kurumsal görüş oluşturarak gerekli yerlere iletmek. Ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarının ülkemiz insan hakları ile ilgili bilgi talepleri doğrultusunda kurumsal görüş oluşturarak gerekli yerlere iletmek. AK İnsan Hakları Komiserliği, AK Parlamenter Meclisi tarafından ülkemiz insan hakları ile ilgili bilgi talepleri doğrultusunda kurumsal görüş oluşturarak gerekli yerlere iletmek. AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Birimi tarafından ülkemiz insan hakları ile ilgili bilgi talepleri doğrultusunda kurumsal görüş oluşturarak gerekli yerlere iletmek. BM Zorla ve İrade Dışı Kaybolmalar Çalışma Grubunun 4 ayda bir ilettiği isim listesindeki şahıslar hakkında ilgili kuruma gerekli bilgiler iletmek. İşkenceye Karşı Komite raporlarına ilişkin kurumsal görüş hazırlayıp iletmek. İnsan hakları alanında hazırlanması gereken istatistiki veriler, ilgili birimlerin vereceği bilgiler doğrultusunda 3 aylık olarak istatistik hazırlayarak Türkiye İnsan Hakları Kurumuna iletmek. İnsan hakları alanında Emniyet Genel Müdürlüğü personeline yönelik olarak düzenlenen hizmet içi eğitim müfredatını ilgili birimlerle koordine içerisinde hazırlamak ve eğitim faaliyetlerini koordine etmektir. Emniyet Genel Müdürlüğü, demokrasinin vazgeçilmez bir unsuru olan “insan haklarının” korunması, geliştirilmesi ve uygulanması konusunda, her geçen gün kendisini yenileyerek ve hizmet standartlarını yükseltmeye çalışmaktadır. Ayrıca, Emniyet teşkilatı, sivil toplum kuruluşlarının “insan hakları” alanındaki gerçekçi ve objektif çalışmalarını destekleyerek, çeşitli proje ve toplantılar vasıtasıyla bu tür çalışmalara katkı sağlamaktadır.[12]

  8. İnsan Hakları Eğitimi Ulusal Komitesi

İnsan Hakları Eğitimi Ulusal Komitesi, İnsan Hakları Üst Kuruluna bağlı olarak 11.11.2006 tarihinde 26343 sayılı Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi Dünya Programının Türkiye’de uygulanabilmesi için kurulan bu komite ulusal insan hakları eğitim çalışmalarını izler, değerlendirmelerini İnsan Hakları Üst Kuruluna bildirir. Ayrıca bu konularda Üst Kurulca verilen diğer görevleri yerine getirir. Ulusal Komite; Başbakanlık, Adalet, İçişleri, Dışişleri, Milli Eğitim, Sağlık, Kültür ve Turizm bakanlıkları ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ve Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünden birer temsilci, insan hakları alanında faaliyet gösteren gönüllü kuruluşlardan altı temsilci ve insan hakları alanında çalışmalarıyla tanınmış beş öğretim üyesinden oluşur. Bakanlık temsilcileri kurumlarınca, öğretim üyeleri ve temsilci gönderecek gönüllü kuruluşlar İnsan Hakları Üst Kurulunca belirlenir. Öğretim üyeleri ile gönüllü kuruluş temsilcilerinin görev süresi iki yıldır. Bu süre sonunda yeniden görevlendirilebilirler. Bu fıkraya göre görevlendirilenlerden mazeretsiz olarak üç toplantıya katılmayanlar Komiteden çekilmiş sayılır. Ulusal Komite, ilk toplantısında kendi içinden iki yıl için bir başkan ve bir başkan vekili seçer. Başkanlık ve başkan vekilliği görevi sona erenler, yeniden seçilebilirler. Ulusal Komite her ay düzenli olarak, gerektiğinde ise her zaman toplanır. Ulusal Komitenin sekretarya hizmetleri Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı tarafından yerine getirilir. Ulusal Komite, Üst Kurulun onayını almak şartıyla alt çalışma grupları oluşturabilir.[13]

  9. Türkiye Cumhuriyeti Kamu Denetçiliği (Ombudsman) Kurumu

29 Haziran 2012 tarihli ve 28338 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile idarenin her türlü eylem ve işlemlerinin insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere TBMM’ye bağlı kamu tüzel kişiliğini haiz özel bütçeli bir yapıya sahiptir.[14]

Kamu Denetçiliği Kurumu, bir baş denetçi ve beş denetçi ile genel sekreter, kamu denetçisi uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personelden oluşmaktadır. İdarenin her türlü iş ve işlemleri için gerçek ve tüzel kişiler Kamu Denetçiliği Kurumuna başvurabilirler. Başvuru, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, yerleşim yeri veya iş adresini ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları için vatandaşlık kimlik numarasını, yabancılar için pasaport numarasını, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve yerleşim yeri ile yetkili kişinin imzasını, varsa, merkezi tüzel kişilik numarasını ve yetki belgesini içeren Türkçe dilekçe ile yapılabilmektedir. Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuruda bulunulabilmesi için gerekli idari başvuru yollarının tüketilmesi gerekmektedir. İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan başvurular ilgili kuruma gönderilir. Ancak, telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ihtimali bulunan hâllerde, idari başvuru yolları tüketilmese dahi başvurular kabul edilebilmektedir. Kuruma, illerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla da başvurulabilmektedir. Başvurulardan herhangi bir ücret alınmamaktadır. Kuruma başvuru süresi, kişinin şikâyetçi olduğu idare tarafından verilecek cevabın tebliği tarihinden itibaren altı aydır. Kurum, inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç altı ay içinde sonuçlandırmaktadır. İnceleme ve araştırma sonucunu ve varsa önerilerini ilgili mercie ve başvurana bildirir. Dava açma süresi içinde başvuru yapılırsa, işlemeye başlamış olan dava açma süresini durdurur. Başvurunun Kurum tarafından reddedilmesi hâlinde, durmuş olan dava açma süresi gerekçeli ret kararının ilgiliye tebliğinden itibaren kaldığı yerden işlemeye başlar.

Bu kurumun kurulmasıyla, kamu denetçiliği yolunu kullanmak özellikle idarenin haksız tasarruflarına karşı uzun, yorucu, paralı ve uzmanlık gerektiren yargıya başvuru yolu öncesi iyi bir alternatif oluşturmaktadır.[15]

Kamu denetçiliğine yapılan başvurulardan; belli bir konuyu içermeyenler ile yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklarda denetçilerin yetkisi yoktur. Ayrıca;

a) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile re’sen imzaladığı kararlar ve emirler,

b) Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler,

c) Yargı faaliyetlerine ilişkin işlemler ile yargı mensuplarının işlem ve eylemleri,

ç) Türk Silahlı Kuvvetlerinin askerî hizmete ilişkin faaliyetleri, Kurumun görev alanı dışında kalmaktadır.[16]

DEĞERLENDİRME

Uluslararası insan hakları koruma mekanizmalardan yararlanmak isteyen şikâyet sahipleri öncelikli olarak iç hukuk yollarını tamamlamaları gerekir. Bu nedenle İnsan haklarının en öncelikli olarak korunması ulusal hukuk mekanizmalarının görevidir. Çünkü Uluslararası koruma, ulusal korumayı bütünleyici ve tamamlayıcısı durumundadır. İnsan hakları alanında Türkiye’de birçok koruma mekanizmaları kurulmuş ve uluslararası standartları yakalayarak kendilerini sürekli çalışmışlardır. Farklı yapı ve şekillerde de olsa yukarıda sayılan insan hakları koruma mekanizmaları insan haklarının geliştirilmesi adına önemli adımlar olmuştur. Ülkemizde son yıllarda artan bir şekilde yaşanan insan hakları alanındaki eğitim ve bilinçlendirme kampanyaları, basın ve sosyal medya etkisi sayesinde insan hakları algısı değişmekte ve daha da ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle de bu kurumların bilinmesi, tanıtılması ve halkla daha yakın ilişkiler kurması gerekmektedir. Her ne kadar uygulamada yaşanan bazı aksaklıklar nedeni ile bu koruma mekanizmalarından yeterince istifade edilme de meydana gelen umut verici gelişmeler ile bu insan hakları kurumlarının istenilen düzeyde etkili olabileceği değerlendirilmektedir.

KAYNAKÇA

  1. ”Paris Prensipleri” Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’nun 3 Mart 1992 tarihli 1992/54 sayılı ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 20 Aralık 1993 tarihli ve 48/134 sayılı kararlarıyla kabul edilmiştir.

    Detaylı bilgi için bkz. (Erişim) https://www.ombudsman.gov.tr/document/mevzuat/717Paris-Prensipleri.pdf, 3 Mart 2021. ↑

  2. Fatih Aydın, ”İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesiyle Görevli Ulusal Kurumlar” (Yüksek Lisans Tezi, T.C. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı), Ankara, 2010, s.3. ↑

  3. İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Kanunu, (Erişim) https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insan haklari/kanun.htm, 02 Mart 2021. ↑

  4. İnsan Hakları Üst Kurulu detaylı bilgi için bkz. (Erişim) https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/ insanhaklari/belge/um_ihustkurul.pdf, 02 Mart 2021. ↑

  5. İnsan Hakları Danışma Kurulunun Kuruluş Görev ve İşleyişi ile ilgili Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, s.1-4, (Erişim) https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/um_ihdanisma.pdf. 02 Mart 2021. ↑

  6. Aydın, a.g.e., s.85. ↑

  7. Aydın, a.g.e., s.85-86. ↑

  8. Aydın, a.g.e., s.88-90. ↑

  9. İnsan Hakları Temel Bilgiler, Koruma Mekanizmaları, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları, Ankara, Matus Yayınları, 2006, s.198-199. ↑

  10. (JİHİDEM) Jandarma İnsan Hakları İhlallerini İnceleme ve Değerlendirme Merkezi, (Erişim) http:// www.jandarma.gov.tr/jihidem/anasayfa_alay.htm, 03 Mart 2021. ↑

  11. Emniyet Genel Müdürlüğü 2012 yılı İnsan Hakları Faaliyet Raporu, Ankara, 2012, s.3. ↑

  12. Emniyet Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Şube Müdürlüğü detaylı bilgi için bkz. (Erişim) http://www.

    disiliskiler.pol.tr/ihsube/Sayfalar/default.aspx, 03 Mart 2021. ↑

  13. İnsan Hakları Eğitimi Ulusal Komitesi md.1-6, (Erişim) http://mevzuat.meb.gov.tr/html/26343_0. html, 03 Mart 2021. ↑

  14. Kamu Denetçiliği Kurumu, (Erişim) http://www.ombudsman.gov.tr/, 03 Mart 2021. ↑

  15. Kamu Denetçiliği, (Erişim) http://memurunyeri.com/2012-08-19-18-24-50/sitemizden-gorusler/1546kamu-denetciligi-nedir-ne-ise-yarar.html, 03 Mart 2021. ↑

  16. Kamu Denetçiliği Kurumunun Görev ve Yetkileri, (Erişim) http://sde.org.tr/tr/authordetail/kamudenetciligi-kurumunun-gorev-ve-yetkileri/5630, 03 Mart 2021. ↑

İbrahim Şirin

Ufuk Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Yüksek Lisans Mezunu, Uluslararası Af Örgütü Savunucusu, İnsan Hakları Alanında çalışmalarına devam etmektedir

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir